تاریخچة‌ طنز در رسانه‌های افغانستان؛ از آغاز تا سقوط جمهوری اسلامی

راودراد, اعظم; علیخانی, زهره; عمری, انصارالله

doi:10.22059/jcountst.2025.390211.1246

تاریخچة‌ طنز در رسانه‌های افغانستان؛ از آغاز تا سقوط جمهوری اسلامی

نوع مقاله : مروری

نویسندگان

گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22059/jcountst.2025.390211.1246

چکیده

طنز، در کنار گونه‌های خبری و تحلیلی، یکی از گونه‌های مهمی ا‌ست که در رسانه‌‌های افغانستان در طول تاریخ به‌وفور از آن استفاده شده است. با آنکه پژوهشگران دربارة طنز پژوهش‌هایی انجام داده‌اند، تاکنون پیشینة طنز در رسانه‌های افغانستان به‌طور مستقل مطالعه نشده است. در پژوهش حاضر، با استفاده از روش کتابخانه‌ای و نظری، به ‌پیشینة طنز در رسانه‌های افغانستان پرداخته‌ایم تا خلأ پژوهشی در این عرصه را تا حدودی پر کرده باشیم و راه را برای مطالعات طنز هموارتر کنیم. در این مطالعه، طنز زیرمجموعة شوخ‌طبعی در نظر گرفته شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که استفاده از طنز در رسانه‌های افغانستان قدمتی بیش از صد سال و نسبت وثیقی با امر سیاسی دارد. این صد سال به هشت دوره تقسیم شده است: ظهور رگه‌های طنز در مطبوعات افغانستان؛ دورة مطبوعات مبتنی‌بر قانون و رشد اولیة طنز؛ دورة بحران و رکود مطبوعات و خشک‌شدن رگه‌های طنز؛ دورة بالندگی طنز و ظهور آن به‌عنوان گونه‌ای مستقل؛ دورة خاموشی طنز؛ دورة دگرگونی طنز و ظهور آن در رادیو و تلویزیون؛ دورة پنهانی و غربت طنز؛ و عصر طلایی و فصلی تازه برای طنز.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

میان‌رشته‌ای

حوزة موضوعی: افغانستان

Scope: Afghanistan

مراجع

ارزگانی ع‌ک. (۱۴۰۲). «فایدة طنز؛ به طنز بخندیم یا با طنز؟». روزنامة اطلاعات روز. ۹ آبان. https://www.etilaatroz.com/182893 (۱۰ آبان ۱۴۰۲).

اصلانی م‌ر. (۱۴۰۰). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. چ 2. تهران: انتشارات مُروارید.

آهنگ م‌ک. (1388). سیرژورنالیزم در افغانستان. کابل: بنگاه انتشارات میوند.

----------. (1381). طنز و فرآورده‌های ژورنالیستی. کابل: انتشارات صبا.

----------. (۱۳۸۰). تاریخ مختصر وسایل اطلاعات جمعی در افغانستان. پشاور: ادارة کتابخانه‌های سیار اریک.

باختری م. (۱۳۸۸). انگبین نیش‌خند و شرنگ نوش‌خند (جستاری در باب طنزپرداری در پهنه ادبیات زبان و فارسی دری در افغانستان). کابل: بنیاد انتشارات پرنیان.

برگر پ. (۱۴۰۲). خنده رهایی‌بخش؛ بُعد کمیک تجربه انسانی. ترجمة عبدالله‌زاده م. تهران: نشرثالث.

بهزادی اندوهجردی ح. (۱۳۷۸). طنز و طنزپردازی در ایران؛ پژوهشی در ادبیات اجتماعی، سیاسی، انتقادی. تهران: نشر صدوق.

تبیان. (۱۳۹۵). «طنز در رسانه‌های افغانستان». 4 خرداد. https://article.tebyan.net/320419 (۹ آبان ۱۴۰۲).

تنویر م‌ح. (۱۳۷۸). تاریخ و روزنامه‌نگاری افغانستان. هالند: بخش انتشارات علمی و فرهنگی انستیتیوت تحقیقات و بازسازی افغانستان.

جعفری ف. (۱۳۸۹). طنز و رسانه با تأکید بر طنز رادیویی. تهران: شبکة رادیویی فرهنگ.

حسامی ف، نوری س. (۱۴۰۰). «بازنمایی خانواده در سریال طنز فیس‌بوک و نقد آن از منظر اسلام». دوفصلنامة علمی و تخصصی مطالعات اجتماعی. 7(12): ۹۶-۱۱۶. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1888106/

حمیدی‌رسا ک. (۱۳۹۵). تحول رسانه‌ها. کابل: انتشارات فرهنگ.

خبرگزاری زنان افغانستان. (۱۳۹۹). «طنز انتقادی ف». 23 دی. https://www.afghanwomennews.com/ (۹ آبان ۱۴۰۲).

رضی‌پور پ. (۱۴۰۰). جامعه‌شناسی طنز (رویکردها و تئوری‌ها). چاپ دوم. تهران: انتشارات آرمان پژوهان.

رهین ر. (۱۳۹۱). تاریخ مطبوعات افغانستان(از شمس‌النهار تا جمهوریت). ج1، چ 2. کابل: انتشارات سعید.

زاهد م. (1402). «آصف جلالی؛ حقارت خفته‌ی افغانستان». روزنامة صبحِ کابل. 14 دی. https://subhekabul.com//afghanistan-asef-jalali-joke (۲۰ دی ۱۴۰۲).

سلیمی م. (۱۳۹۹). حکمت طنز؛ مبانی نظری و کاربردی و جایگاه آن در رسانه. قم: صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، اداره کل پژوهش‌های اسلامی رسانه.

صدر ر. (۱۳۹۵). اندیشیدن با طنز، سیزده گفت‌وگو. تهران: انتشارات مُروارید.

عصمت‌اللهی م‌ه.(۱۳۸۲). نظام مطبوعات افغانستان. تهران: انتشارات بیکران.

عطاردی ا. (۱۳۹۱). «بازنمایی تصویر زنان در برنامه‌های طنز». نشریه مطالعات سبک زندگی. 1(1): ۳۷-۵۴. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1057932.

عمری ا. (۱۳۹۸). «نقش سراج‌الاخبار در کسب استقلال افغانستان». مجلة علمی و تحقیقی پژوهش دانشگاه بغلان. 17: ۲۰۴-۲۱۷. https://www.researchgate.net/publication/355382020.

فارسی‌نیوز. (۱۳۹۶). «آشنایی با طنزنویسان تأثیرگذار افغانستان». 2 خرداد. https://www.farsnews.ir/af/news/13960302001143 (9 آبان 1402).

قادری ط. (۱۳۹۰). «از «شب‌خند» تا تله «موش»، طنز روی صحنه در رسانه‌های افغانستان». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۰ شهریور. https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2011/09/110901_l09 (۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۳).

کشاورز م. (۱۴۰۲). ساکنان خانه سه‌طبقه جامعه‌شناسی طنز معاصر فارسی از منظر بررسی قشربندی و نابرابری اجتماعی. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان و روش‌شناسان.

مارتین ر. (۱۳۹۷). درآمدی به طنزپژوهی: طنز از دیدگاه روان‌شناسی، مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی، ارتباطات، نشانه‌شناسی و کاربردهای آن. ترجمة مومنی ب. تهران: انتشارات تیسا.

مفید ح. (۱۳۹۵). «نگاهی به تاریخ طنز در افغانستان». سایت بام‌داد. ۳ خرداد. https://www.bamdaad.org/ejtemaey/1879-2016-05-23-13-45-32 (۹ آبان ۱۴۰۲).

موریل ج. (۱۳۹۹). فلسفه طنز بررسی طنز از منظر دانش، هنر و اخلاق. ترجمة فرجامی م، جعفری د. چ 4. تهران: نشر نی.

نادری پ. (۱۳۸۵). چگونگی رسانه‌ها در افغانستان. کابل: مجتمع جامعة مدنی افغانستان (مجما).

---------. (1381). «پیش‌ درآمدی بر طنزنویسی فارسی دری افغانستان». وبلاک پرتو نادری. 7 مهر. http://www.partawnaderi.com/Tazaha/NavishtahaiTazah/59 (۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۲).

نبوی ا. (۱۳۹۹). «قسمت اول – طنز چیست؟». روزنامه هشت‌ صبح. ۲۷ اسفند. https://8am.media/what-is-humor (09/08/1402).

نصراصفهانی ف. (۱۴۰۱). معمای خنده (جستاری در شناخت شوخی و خنده). تهران: اندیشه احسان.

نورانی ج. .(۱۳۸۸). هنر طنزپردازی. ج1، کابل: بنگاه انتشارات میوند.

----------. (۱۳۸۴). «طنز و طنزپردازی در ادبیات معاصر افغانستان». نشریه ایران نامه. ۸۵ و ۸۶: ۹۹-۱۰۸. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/354214.

References

Afghan Women's News Agency. (2021). "Critical satire F". 12 January. https://www.afghanwomennews.com/ (Accessed on: 31 October 2023). [in Persian]

Ahang MK. (2009). The Evolution of Journalism in Afghanistan. Kabul: Maiwand Publishing House. [in Persian]

----------------. (2002). Satire and Journalistic Products. Kabul: Saba Publications. [in Persian]

----------------. (2001). A Brief History of Mass Media in Afghanistan. Peshawar: Adarah ketabkhanahaiee sayar erik. [in Persian]

Arzgani AK. (2023). “The benefit of satire; Should we laugh at satire or with satire?”. Etilaat-e Roz Daily. 31 October. https://www.etilaatroz.com/182893 (Accessed on 1 November 2023). [in Persian]

Aslani MR. (2021). Dictionary of Satire Terms and Expressions. 2nd Ed. Tehran: Morvarid Publications. [in Persian]

Attarodi A. (2012). "Representation of women's image in satirical programs". Journal of Lifestyle Studies. 1(1): 37-54. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1057932 [in Persian]

Bakhtari M. (2009). “Engabin-e Neshkhand o Sharang-e Noshkhand (A Study on Satire in the Realm of Persian Literature and Dari Language in Afghanistan)”. Kabul: Parnian Publications Foundation. [in Persian]

Behzadi Anduhjardi H. (1999). Satire and Satire Writing in Iran: A Study in Social, Political, and Critical Literature. Tehran: Sadough Publications. [in Persian]

Bensaber, Y. (2020). “Humor and gender: Males and females’ understanding and appreciation of humor in memes and written jokes: A case study of 3rd year students of English at Frères Mentouri Constantine 1 University”. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3716928.

Berger, P. (2023). Liberating Laughter: The Comic Dimension of Human Experience. Translated by: Abdollahzadeh M. Tehran: Nashr-e Sales. [in Persian]

Cendra AN, Triutami TD, Bram B. (2019). “Gender stereotypes depicted in online sexist jokes”. The European Journal of Humour Research. 7(2): 44-66. https://doi.org/10.7592/EJHR2019.7.2.cendra.

Davis J, Fiadotava A. (2024). “10 humor and culture:. In T. Ford, W. Chłopicki & G. Kuipers (Ed.). De Gruyter Handbook of Humor Studies (pp. 181-200). Berlin, Boston: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110755770-011.

Esmatullahi MH. (2003). The Press System of Afghanistan. Tehran: Bikaran Publications. [In Persian]

Farsi News. (2017). “Getting to know influential satirists of Afghanistan”. 23 May. https://www.farsnews.ir/af/news/13960302001143 (Accessed on: 31 October 2023) [in Persian]

Graefer A, Das R. (2020). “Towards a contextual approach: Audiences, television and ‘offensive’ humour”. European Journal of Cultural Studies. 23(2): 149-164. https://doi.org/10.1177/1367549417742014.

Hamidi-Rasa K. (2016). The Evolution of Media. Kabul: Farhang Publications. [in Persian]

Hessami F, Noori S. (2021). “Representation of family in the satirical series ‘Facebook’ and its critique from an Islamic Perspective”. Biannual Scientific and Specialized Journal of Social Studies. 7(12): 96-116. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1888106/ [in Persian]

Howe NE. (2002). “The origin of humor”. Medical Hypotheses. 59(3): 252-254. https://doi.org/10.1016/s0306-9877(02)00209-8.

Jafari F. (2010). Satire and Media with an Emphasis on Radio Satire. Tehran: Farhang Radio Network. [in Persian]

Keshavarz M. (2023). Residents of the Three-Story House: Sociology of Contemporary Persian Satire from the Perspective of Social Stratification and Inequality. Tehran: Sociologists and Methodologists Publications. [in Persian]

Lichtenstein D, Nitsch C. (2023). “Content analysis in the research field of satire”. In Oehmer-Pedrazzi F, Kessler SH, Humprecht E, Sommer K, Castro L. (eds). Standardisierte Inhaltsanalyse in der Kommunikation swissenschaft – Standardized Content Analysis in Communication Research. Springer VS, Wiesbaden. 277-286. https://doi.org/10.1007/978-3-658-36179-2_24.

Lockyer S, Pickering M. (2008). “You must be joking: The sociological critique of humour and comic media”. Sociology Compass. 2(3): 808-820. https://doi.org/10.1111/J.1751-9020.2008.00108.X.

Martin R. (2018). An Introduction to Satire Studies: Satire from the Perspectives of Psychology, Cultural Studies, Anthropology, Communication, Semiotics, and Its Applications. Translated by: Momeni B. Tehran: Tisa Publications. [in Persian]

Mofid H. (2016). “A look at the history of satire in afghanistan”. Bamdad Website. 23 May. https://www.bamdaad.org/ejtemaey/1879-2016-05-23-13-45-32. (Accessed on: 31 October 2023). [in Persian]

Morreall J. (2020). The Philosophy of Humor: Examining Humor from the Perspectives of Knowledge, Art, and Ethics. Translated by: Farjami M, Jafari D. 4th Ed. Tehran: Nashr-e Ney. [in Persian]

Nabavi, A. (2021). “Part one – What is satire?”. 8am Daily. 17 March. https://8am.media/what-is-humor (Accessed on: 31 October 2023). [in Persian]

Naderi P. (2006). The Nature of Media in Afghanistan. Kabul: Afghan Civil Society Complex (ACSC). [in Persian]

---------------. (2002). “A prelude to satire writing in Afghan Persian (Dari)”. Partaw Naderi's Blog. 29 September. http://www.partawnaderi.com/Tazaha/NavishtahaiTazah/59. (Accessed on: 30 April 2023) [in Persian]

Nasr Esfahani F. (2022). The Riddle of Laughter (An Inquiry into Understanding Jokes and Laughter). Tehran: Andisheh-e Ehsan. [in Persian]

Nijholt A. (2018). “‘All the world’s a stage’: Incongruity humour revisited”. Ann Math Artif Intell. 88: 405-438. https://doi.org/10.1007/s10472-018-9609-7.

Norani J. (2009). The Art of Satire Writing. Vol 1. Kabul: Maiwand Publishing House. [in Persian]

---------------. (2005). “Satire and satire writing in contemporary Afghan literature”. Iran Nameh Journal. 85-86: 99-108. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/354214. [in Persian]

Ödmark S. (2023). “Moral judgment and social critique in journalistic news satire”. Journalism and Media. 4(4): 1169-1181. https://doi.org/10.3390/journalmedia4040074.

Omari A. (2019). “The Role of Seraj al-Akhbar in Gaining Afghanistan's Independence”. Scientific and Research Journal Pajouhesh, Baghlan University. 17: 204-217. https://www.researchgate.net/publication/355382020. [in Persian]

Qaderi T. (2011). “From "Shab-Khand" to "Tala-e Muosh" satire on stage in Afghan media”. BBC Persian. 1 September. https://www.bbc.com/persian/afghanistan/2011/09/110901_l09 (Accessed on: 17 May 2024) [in Persian]

Rahin R. (2012). History of Afghan Press (From Shams al-Nahar to the Republic). Vol 1, 2nd Edition. Kabul: Saeed Publications. [in Persian]

Rezapoor, P. (2021). Sociology of Satire (Approaches and Theories). 2nd Edition. Tehran: Arman Pajouhan Publications. [in Persian]

Sadr R. (1395). Thinking with Satire: Thirteen Conversations. Tehran: Morvarid Publications. [in Persian]

Salimi M. (2020). “The wisdom of satire: Theoretical and practical foundations and its place in media”. Qom: Islamic Republic of Iran Broadcasting (IRIB), Department of Islamic Media Research. [in Persian]

Shrestha R, Fluri J. (2021). “Geopolitics of humour and development in Nepal and Afghanistan”. In: Vanderheiden E, Mayer CH. (eds). The Palgrave Handbook of Humour Research. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-78280-1_10.

Skuse A. (2002). “Radio, politics and trust in Afghanistan: A social history of broadcasting”. Gazette (Leiden, Netherlands). 64(3): 267-279. https://doi.org/10.1177/17480485020640030401.

Slobin M. (1974). “Music in contemporary Afghanistan”. In Dupree L, Albert L. (eds). Afghanistan in the 1970s. New York: Praeger. 239-48. http://markslobin.com/articles/afghanistan-contemporary-afghan-society.pdf.

Strick M, Ford TE. (2021). The Social Psychology of Humor. (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003042440.

Tanwir MH. (1999). History and Journalism of Afghanistan. Holland: Scientific and Cultural Publications Department, Afghanistan Research and Evaluation Unit (AREU). [in Persian]

Taylor JM, Raskin V. (2012). “On the transdisciplinary field of humor research”. Journal of Integrated Design and Process Science. 16(3): 133-148. https://doi.org/10.3233/jid-2012-0017.

Tebyān. (2016). “Satire in Afghan media”. 24 May. date: 9 Aban 1402, from https://article.tebyan.net/320419 (Accessed on: 31 October 2023). [in Persian]

Venkatesan S, Iyer KG, Yashodhara-Kumar GY. (2023). “Ethnic humor: The role of culture in mirth, comedy, and laughter”. International Journal of Indian Psychology. 11(3): 3073-3084. http://dx.doi.org/10.25215/1103.291.

Zahed M. (2020). "Asef Jalali; The hidden humiliation of Afghanistan". Sobh-e Kabul Daily. 4 January. https://subhekabul.com//afghanistan-asef-jalali-joke (Accessed on: 10 January 2024). [in Persian]