ملاحظات و نکات کلیدی در معاهدة مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه

توافقنامة 20 سالة جامع همکاری راهبردی میان ایران و روسیه که در سفر رسمی دکتر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، به مسکو در دیدار با ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در 17 ژانویة 2025م/ 28 دی 1403ش به امضا رسید، توافقی است شامل یک مقدمه و ۴۷ ماده. این توافقنامه در مقایسه با انعقاد توافقنامة سال 2001م/ 1379ش، بسیار کامل‌‌‌تر و جامع‌‌‌تر به‌نظر می‌رسد و تقریباً  تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و حتی اجتماعی در روابط تهران و مسکو را شامل می‌شود. باوجوداین، این موافقتنامه از نظر حقوقی هیچ تعهدی را، جز در برخی موارد سلبی، برای دو طرف ایجاد نمی‌‌‌کند و فقط چارچوب‌‌‌ها، قواعد و محورهای همکاری میان ایران و روسیه را مشخص می‌کند. یکی از اهداف و انگیزه‌های مهم دو کشور برای امضای توافقنامة جامع همکاری راهبردی 20 ساله، حفظ رابطة مستقل و بلندمدت بین ایران و روسیه، صرف‌نظر از تعامل یا تقابل این دو کشور با جهان غرب، بوده است. علاوه‌بر این، تأکید موافقتنامه بر احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی، به‌دلیل مواضع حمایتی فدراسیون روسیه از ادعاهای سرزمینی امارات متحدة عربی در رابطه با جزایر سه‌گانة تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی اهمیت بسیاری دارد. همچنین، عدم‌تعهد به کمک نظامی متقابل در صورت حمله و تجاوز نظامی که در بند 3 مادة 3 توافقنامة جامع همکاری راهبردی میان ایران و روسیه به آن اشاره شده است، با توافق‌های راهبردی روسیه با کشورهایی مانند بلاروس و کرة شمالی قابل‌مقایسه نیست، ضمن اینکه از نظر دورنگه‌داشتن ایران از درگیری‌های نظامی روسیه با سایر کشورها، ازجمله اوکراین، بسیار مهم و از این نظر در راستای منافع و امنیت ملی کشورمان است. هم‌زمانی تقریبی امضای توافقنامة جامع همکاری راهبردی میان ایران و روسیه با اجرایی‌شدن «موافقتنامة تجارت آزاد» ایران و اتحادیة اقتصادی اوراسیا نیز اهمیت بسیاری دارد که از ۱۵ می ۲۰۲۵م/ ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ش اجرایی می‌شود. در این روند، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس نیز مکمل «موافقتنامة تجارت آزاد» ایران و اتحادیة اقتصادی اوراسیا خواهد بود و به اهداف پیش‌بینی‌شده در توافقنامة جامع همکاری راهبردی میان ایران و روسیه کمک خواهد کرد.