شناخت و تبیین پیشران‌های کلیدی مؤثر بر روابط ترکیه با ایران در افق 2035م

صحرایی, علیرضا

doi:10.22059/jcountst.2025.393492.1274

شناخت و تبیین پیشران‌های کلیدی مؤثر بر روابط ترکیه با ایران در افق 2035م

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

علیرضا صحرایی

گروه علوم سیاسی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

10.22059/jcountst.2025.393492.1274

چکیده

ایران و ترکیه از کشورهای قدیمی منطقة غرب آسیا، بازیگرانی بانفوذ با پیشینة فرهنگی عمیق و تاریخی طولانی، وارثان کشورهای قدرتمند تاریخی منطقه، و از جنبه‌های مختلف، متمایز از دیگر کشورهای منطقه هستند. هدف اصلی پژوهش حاضر شناخت و تبیین پیشران‌های کلیدی مؤثر بر روابط این دو کشور است. پرسش اصلی پژوهش چنین صورت‌بندی شده است: مهم‌ترین پیشران‌های تأثیرگذار بر روابط ترکیه و ایران در افق زمانی 2035م کدام هستند؟ برای پاسخ به سؤال، با رویکردی آینده‌پژوهانه از روش تحلیل آثار متقاطع استفاده شده است تا تأثیر متقابل شبکة متغیرها بررسی و جایگاه هر متغیر بر اساس ارتباط با شبکة متغیرها مشخص شود. ابزار پژوهش، پرسشنامه است و نظرهای کارشناسان حوزة ترکیه داده‌های پژوهش محسوب می‌شوند. یافته‌های پژوهش براساس خروجی نرم‌افزار میک‌مک از پیشران‌های مؤثر بر روابط ایران و ترکیه حاکی از آن است که از میان دوازده متغیر انتخابی، دو متغیر در گروه متغیرهای تأثیرگذار، دو متغیر نیز در گروه متغیرهای ریسکی، سه متغیر در گروه متغیرهای اهرمی، سه متغیر هم در گروه متغیرهای تأثیرپذیر، و یک متغیر (تقابل سیاست خارجی) هدف شناسایی شد. در نهایت، متغیر تنظیمی (نزدیکی جغرافیایی و ارتباطات) تنها عاملی است که صرفاً بیشترین تأثیرگذاری را بر سایر متغیرها دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

روابط بین‌الملل

حوزة موضوعی: ایران و ترکیه

Scope: Iran & Turkey

مراجع

پوردست ز. (1398). طراحی الگوی حاکم بر روابط ایران و ترکیه. رسالة دکتری روابط بین‌الملل. دانشکدة علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

پوردست ز، احمدی‌پور ز، شفائی موسوی م. (1404). «طراحی الگوی همکاری حاکم بر رابطه ایران و ترکیه». مجلة ایرانی مطالعات آسیا. doi: 10.22099/ijas.2025.52574.1030

توحیدیان ع، جعفری‌زاد ع، پراژنگ ا، حسنوی ر. (1401). «تدوین سناریوهای آینده روابط امنیتی ایران و ترکیه با روش سناریو ویزارد». آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی. 3(3): 83-113. https://dorl.net/dor/20.1001.1.27173674.1401.3.3.3.5.

توماج ا. (1400). تحلیل گفتمان سیاست خارجی ج.ا.ا و ترکیه پس از روی‌کارآمدن حزب عدالت توسعه. رسالة دکتری روابط بین‌الملل. دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شاهرود، ایران.

جانسیز ا، صالحیان ت. (1395). «نگاه نو به رقابت ایران و ترکیه در کسب قدرت منطقه‌اى». فصلنامة پژوهش‌های بین‌الملل. 19(1): 143-176. https://www.iisajournals.ir/article_45831.html .

چاغاپتای س. (1402). سلطان خزان؛ تأملی در آینده سیاسی ترکیه. ترجمه علی کالیراد. تهران: نگارستان اندیشه.

حسین‌زاده و، نصیری لتوم ب. (1403). «رقابت ایران و ترکیه در راه‌گذرهای منطقة قفقاز». مطالعات اوراسیای مرکزی. 17(2): 93-123. doi: 10.22059/jcep.2025.381166.450249.

خیری ع. (1399). بررسی چشم‌انداز فرایند توسعة سیاسی در ایران و ترکیه. رسالة دکترای علوم سیاسی (مسائل ایران). دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ساری، ایران.

رنجبر حیدری و، قربانی ا، سیمبر ر، حاجیانی ا. (1395). «شناسایی و تبیین عوامل و پیشران‌های مؤثر بر روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس درافق ده ساله با بهره‌گیری از روش میک‌مک». فصلنامة آینده‌پژوهی دفاعی. 1(2): 7- 37. .https://doi.org/10.22054/qpss.2019.27026.1805

ساعی ز. (1398). تبیین مناسبات ایران و ترکیه در دوره حزب عدالت و توسعه از منظر ژئوپلیتیک. رسالة دکتری جغرافیای سیاسی. دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

ساعی ا، محمدزاده م. (1392). «روابط ایران و ترکیه از سال 2002 تا 2012: یادآور احیای رقابت تاریخی». مطالعات سیاسی. 5(19): 1-24. https://sanad.iau.ir/Journal/jourm/Article/960326.

صحرایی ع. (1404). «شناسایی و تبیین پیشران‌های اصلی تأثیرگذار بر بحران یمن». فصلنامة مطالعات کشورها. 3(3): 613- 644. https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.388919.1227.

عظیم‌زاده م، مسعودنیا ح، امام‌جمعه‌زاده ج. (1396). «سازه‌انگارانه سیاست خارجی نوین ترکیه و رقابت با ج.ا.ا». مطالعات روابط بین‌الملل. 38(2): 95-128. https://journals.iau.ir/article_532876.html.

علمدار ا. (1400). «ارائه الگوی بهینه روابط دوجانبه مبتنی‌بر علایق و نگرانی‌های ژئوپلیتیکی؛ نمونه موردی: روابط ایران-ترکیه». رسالة دکترای جغرافیای سیاسی. دانشکدة علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

کولایی ا، نبوی م. (1399). «عوامل فرهنگی مؤثر بر روابط ایران و ترکیه». فصلنامة مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام. 2(4): 160-184. https://journal.iiwfs.com/article_113112.html.

گل‌محمدی و. (1397). چشم‌انداز روابط ایران و ترکیه در افق 2025. تهران: دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی.

مختاری ب، منتظری ح. (1391). «بررسی الگوهای تضاد و همکاری در روابط ایران و ترکیه». فصلنامة تاریخ روابط خارجی. 52 و 53 (3و4): 169-218. https://www.hfrjournal.ir/article_83039.html .

موسوی م. (1399). «الگوهای تضاد و همکاری در روابط ایران و ترکیه در دوره دولت اردوغان در چارچوب سازه‌انگاری». پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام. 10(4): 179- 209. doi: 20.1001.1.23222980.1399.10.4.8.5

نبوی م، صفوی ح، کوشکی م. (1399). «تدوین سناریوهای روابط ایران و ترکیه در افق 1408». آینده‌پژوهی دفاعی. 5(18): 7- 36. https://doi.org/10.22034/dfsr.2021.141522.1441.

نیاکویی ا، رضاپور د، فاضلی س. (1397). «نظریه نقش و رقابت ایران و ترکیه در خاورمیانه در دوره حکومت حزب عدالت و توسعه». پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام. 8(2): 23-48.https://priw.ir/article-1-479-fa.html .

یارمحمدیان ح، امیدی ع، ابراهیمی ش. (1396). «دامنه و افق مناسبات ایران و ترکیه (2011-2021)». فصلنامة تحقیقات سیاسی و بین‌المللی. 31(2): 57-86. https://journals.iau.ir/article_594799.html.

یزدانی م، صفوی ی، متقی ا، حاتمی ح، مرادیان م. (1399). «عوامل واگرایی و همگرایی اقتصادی مؤثر بر روابط ج.ا.ا با ترکیه». فصلنامة مطالعات دفاعی استراتژیک. 18(79): 5-28. doi: 20.1001.1.20084897.1399.18.79.1.7

Akbarzadeh Sh, Barry J. (2016). "Iran and turkey: not quite enemies but less than friends". Third World Quarterly. 38(4): 980-995. https://www.jstor.org/stable/26156155.

Akif Kumral M. (2020). "Introduction: Historical psychology of Turkey-Iran neighborhood relations". In book: Exploring Emotions in Turkey-Iran Relations.1-67. DOI: 10.1007/978-3-030-39029-7_1

Alamdar E. (2021). Representing an optimum pattern for bilateral relations based on geopolitical interests and concerns. Case: Iran-Turkey relations. PhD Thesis in Political Geography. Faculty of Humanities, Taebiat Modares University, Tehran, Iran. [in Persian]

Aras B. (2009). “The Davutoğlu era in Turkish foreign policyl”. Insight Turkey. 11(3): 127-142. https://www.jstor.org/stable/26331107.

Azimzadeh M, Masoudnia H, Imamjomezadeh J. (2017). "The structuralism of Turkey's new foreign policy and competition with the Iran". Studies of International Relations Journal. 38(2): 95-128. https://journals.iau.ir/article_532876.html. [in Persian]

Bell W. (2003). "What do mean by future studies?". Slaughter R. (Ed.). New Thinking for a New Millennium. London: Rutledge. 3-25. https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep05909.8.pdf.

Çetinsaya G. (2003). "Essential friends and natural enemies: The historic roots of Turkish Iranian relations". Middle East Review of International Affairs.7(3): 116-132. https://ciaotest.cc.columbia.edu/olj/meria/meria03_ceg01.pdf.

Charounatki M. (2018). Iran and Turkey, International and Regional Engagement in the MiddleEast. New York: I.B.Tauris & Co. Ltd.

Chiu D. (2003). "International alliance in the power cycle theory of state of behavior". International Political Science Reviw. 24(1): 123-136. https://www.jstor.org/stable/1601334.

Doran ChF. (2012). "Power cycle theory and the ascendance of China". SAIS Review of International Affairs. 32(1): 73-87. https://www.jstor.org/stable/27000877.

--------------. (2003). "Economics, philosophy of history, and the ‘single dynamics’ of power cycle theory: Expectation, competition and statcraft". International Political Science Reviw. 24(1): 13-49. https://www.jstor.org/stable/1601328.

Golmohammadi V. (2018). Perspectives on Iran-Türkiye Relations Towards 2025. Tehran: National Defense University and Research Institute. [in Persian]

Hosseinzadeh V, Nasiri Lotum B. (2025). "Iran and Türkiye's competition in the corridors of the Caucasus". Journal of Central Eurasia Studies. 17(2): 93-123. doi: 10.22059/jcep.2025.381166.450249. [in Persian]

Hulser S. (2013). "Power cycle theory reconsidered; Is China going to destabilize the global order?". NFG Working Paper Series. 6: 1-25. https://refubium.fu-berlin.de/handle/fub188/18819.

Jansiz A, Salehiyan T. (2016). "A new look to the competition of Iran and Turkey towards". International Relations Research Quarterly. 19(1): 143-176. https://www.iisajournals.ir/article_45831.html. [in Persian]

Kheyri A. (2021). The Outlook of Political Development Process in Iran and Turkey. PhD Thesis in Political Sciences. Faculty of Law and Political Sciences, University of Mazandaran, Sari, Iran. [in Persian]

Kolaei E, Nabavi SM. (2020)."Cultural factors affecting the futures of Iran-Turkey relations". Journal of Fundamental and Applied Studies in the Islamic World. 2(4): 160-184. https://journal.iiwfs.com/article_113112.html. [in Persian]

Lindensteauss G. (2018). “Turkey and Iran: Two regional powers and the relations pendulum”. JSTOR. 53-62. https://www.jstor.org/stable/resrep17021.8.

Malici A, Walker SG. (2017). Role Theory and Role Conflict in U.S.-Iran Relations. Taylor & Francis. New York: Routledge.

Mokhtari B, Montazeri H. (2012). "A study of patterns of conflict and cooperation in Iran-Turkey relations". Quarterly Journal of the History of Foreign Relations. 52-53 (3-4): 169-218. https://www.hfrjournal.ir/article_83039.html. [in Persian]

Mosavi S. (2020)."Investigating Iran's foreign relations with the Erdogan government in the framework of structuralism". Quarterly Journal of Political Research in Islamic World. 10(4): 179-209. doi: 20.1001.1.23222980.1399.10.4.8.5. [in Persian]

Nabavi M, Safavi H, Koushki M. (2019). “Developing scenarios for Iran-Türkiye relations in the horizon of 2030. Defense Futures Studies. 5(18): 7-36. https://doi.org/10.22034/dfsr.2021.141522.1441. [in Persian]

Niakoee SA, Rezapoor D, Fazeli S. (2018). "The role theory and Iran and Turkey's competion in the Middle East during the rule of the justice and development party". Quarterly Journal of Political Research in Islamic World. 8(2): 23-48. https://priw.ir/article-1-479-fa.html. [in Persian]

Özcan NA, Özdamar O. (2010). "Uneasy neighbors: Turkish-Iranian relations since the 1979 Islamic revolution". Middle East Policy. 17(3): 101-117. https://doi.org/10.1111/j.1475-4967.2010.00454.x.

Pourdast Z. (2019). Designing the Model of Iran-Turkey Relation. PhD Thesis in International Relations. Department of Humanities, International Relations Section, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. [in Persian]

Pourdast Z, Ahmadipour Z, Mousavi Shafae M. (2025). "Designing the model of cooperation Iran-Turkey Relation". Iranian Journal of Asian Studies. doi: 10.22099/ijas.2025.52574.1030. [in Persian]

Ranjbar Heydari V, Ghorbani A, Simbar R, Hajiani E. (2016). “Identifying and explaining the factors and drivers affecting Iran-GCC relations in a ten-year period using the Miq-Maq method”. Quarterly Journal of Defense Futures Studies. 1(2): 7-37. https://doi.org/10.22054/qpss.2019.27026.1805. [in Persian]

Saei Z. (2019). Explaining the Relations between Iran and Turkey during the Justice and Development Party from a Geopolitical Perspective. PhD Thesis in Political Geography. Faculty of Geographical Sciences, Department of Geopolitics, Kharazmi University, Tehran, Iran. [in Persian]

Saei A, Mohammadzadeh M. (2013). "Relations of Iran -Turkey from 2002 to 2012: Remembering the revival of historical competition". Political Studies. 5(19): 1-24. https://sanad.iau.ir/Journal/jourm/Article/960326. [in Persian]

Sahraie A. (2025). "Identifying and explaining the main drivers affecting the Yemeni crisis". Journal of Countries Studies, 3(3): 613-644. https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.388919.1227. [in Persian]

Thies C. (2001). "A social psychological approach to enduring rivalries". Political Phycology. 22(4): 693-725. https://www.jstor.org/stable/3792483.

Tomaj ASh. (2021). Discourse Analysis of the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran and Turkey after the Establishment of the Justice Justice Party. PhD Thesis for Ph.D. Orientation: Political Science. Faculty of Humanities, Department of Politica, Islamic Azad University Shahrood Branch, Iran. [in Persian]

Towhidian A, Jafari Zad AR, Parazhang AA, Hosnavi R. (2023). "Compilation of future scenarios of Iran-Turkey security relations with scenario wizard method". Future Studies of the Islamic Revolution. 3(3): 83-113. https://dorl.net/dor/20.1001.1.27173674.1401.3.3.3.5. [in Persian]

Tugal Ch. (2002). "Islamism in Turkey: Beyond instrument and meaning". Economy and Society. 31(1): 85-111. https://sociology.berkeley.edu/sites/default/files/faculty/tugal/Islamism_in_Turkey.pdf.

Walker M. (2013). "The revenge of the Shia". The Wilson Quarterly. 30(4): 16-20. https://www.jstor.org/stable/40261420.

Yarmohammadian H, Omidi A, Ebrahimi S. (2017). “Scope and horizon of Iran-Turkey relations (2011-2021)”. Quarterly Journal of Political and International Research. 31(2): 57-86. https://journals.iau.ir/article_594799.html. [in Persian]

Yazdani H, Safavi SY, Motaghi E, Hatahi H, Moradiyan M. (2020). "The factors of divergence and economic convergence affecting the relations between the Islamic Republic of Iran and Turkey". Strategic Defence Studies. 18(79): 5-28. doi: 20.1001.1.20084897.1399.18.79.1.7. [in Persian]