هند و ایران: چشم‌انداز و چالش‌ها در سازمان همکاری شانگهای

شرین کی وی, رهانا

doi:10.22059/jcountst.2025.399341.1322

هند و ایران: چشم‌انداز و چالش‌ها در سازمان همکاری شانگهای

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

رهانا شرین کی وی

آکادمی مطالعات بین‌الملل، دانشگاه جامع ملی اسلامی، دهلی‌نو، هند.

10.22059/jcountst.2025.399341.1322

چکیده

سازمان همکاری شانگهای (SCO) بستر مشترکی برای ایران و هند فراهم می‌آورد که در عین ایجاد فرصت‌های راهبردی، چالش‌هایی نیز در پی دارد؛ به‌ویژه آنکه این دو کشور در چارچوب ژئوپلیتیکی اوراسیا اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند. هند این سازمان را ابزاری برای تقویت پیوندهای اقتصادی منطقه‌ای و ایجاد موازنه در برابر نفوذ چین می‌بیند، در حالی‌که ایران به‌دنبال بهره‌برداری از عضویت در آن برای کاهش فشار تحریم‌های غرب و تعمیق روابط با چین و روسیه است. در این مقاله، تعامل‌های ایران و هند در سه بُعد بررسی شده است: نخست، ارزش راهبردی سازمان برای هر یک؛ دوم، تأثیر روابط تاریخی دوجانبه در شکل‌گیری همکاری‌های فعلی؛ و سوم، آینده و چالش‌های پیش‌رو در بستر پویایی‌های منطقه‌ای با درنظرگرفتن نقش کشورهایی مانند ترکیه، مصر، ایالات متحده و اسرائیل. یافته‌ها نشان می‌دهد که گرچه دو کشور در حوزه‌هایی مانند اتصال منطقه‌ای و مقابله با تروریسم همگرایی دارند، در زمینة هم‌راستایی‌های ژئوپلیتیکی دچار واگرایی شده‌اند؛ به‌ویژه آنکه هند تلاش می‌کند میان تعهدات خود در سازمان همکاری شانگهای و همکاری‌های آن با بلوک‌های غربی مانند گفتگوی چهارجانبه امنیتی (ازجمله، QUAD) تعادل برقرار کند، حال آنکه ایران مواضعی آشکارا ضدغربی اتخاذ کرده است. این تفاوت‌ها، همراه با عواملی نظیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران و روابط نظامی هند با اسرائیل، روند همکاری دوجانبه در چارچوب سازمان همکاری شانگهای را پیچیده‌تر می‌کند. همچنین، ورود کشورهایی چون ترکیه و مصر در جایگاه شرکای گفتگو باعث شده است نقش محوری ایران و ایجاد رقابت‌های اقتصادی جدید در درون سازمان کاهش یابد. در چنین شرایطی، هند ناگزیر است با تنوع‌بخشی به شرکای انرژی خود در سازمان همکاری شانگهای و تقویت مسیرهایی چون دالان (کریدور) شمال-جنوب، وابستگی به طرح‌‌هایی نظیر «کمربند و راه» را کاهش دهد؛ و ایران نیز باید ضمن بهره‌گیری از ظرفیت‌های سازمان برای کاهش اثر تحریم‌ها، از اتکای بیش از حد به چین و روسیه پرهیز و استقلال اقتصادی خود را حفظ کند. در نهایت، در این پژوهش بر لزوم اصلاح‌های ساختاری در سازمان همکاری شانگهای برای مدیریت تنش‌های داخلی (به‌ویژه میان هند و پاکستان) تأکید و نتیجه‌گیری شده است که حفظ خودمختاری راهبردی برای هند و حاکمیت اقتصادی برای ایران، شرط لازم برای بهره‌گیری مؤثر از ظرفیت‌های این سازمان در فضای رقابت قدرت‌های بزرگ است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اقتصاد

حوزة موضوعی: ایران و هند

Scope: Iran & India

مراجع

فرزانگان م‌ر. (1404). «ضرورت مذاکره‌های بین‌المللی برای مهار پیامدهای تحریم و دستیابی به شکوفایی اقتصادی». مطالعات کشورها. 3(4): 653- 657. https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.394015.1278.

Ashwarya S. (2017). India-Iran Relations: Progress, Problems and Prospects. Abingdon: Routledge.

Asia Regional Integration Center. (2024). “Cross-border Infrastructure Shanghai Cooperation organisation”. 2 February. https://aric.adb.org/initiative/shanghai-cooperation-organisation.

Awan ZA. (2023). “Indian role in SCO/BRICS and the region”. Modern Diplomacy. July 14. https://moderndiplomacy.eu/2023/07/14/indian-role-in-sco-brics-and-the-region/. [Accessed on July 31, 2025]

Beehner L, Bhattacharji P. (2008). “Shanghai Cooperation Organisation”. Council on Foreign Relations. April.

Behuria A. (2015). “India’s renewed interest in Chabahar: Need to stay the course”. Institute for Defense Studies and Analyses. May 13. https://idsa.in/issuebrief/.

Bhaumik A. (2019). “Iran goes to Pakistan with the Chabahar link plan”. Deccan Herald. May 27. https:// www.deccanherald.com/national/iran-goes-to-pakistan-with-chabahar-linkplan-736492.html.

Blank S. (2003). “India’s rising profile in Central Asia”. Comparative Strategy. 22(2): 139-157. http://dx.doi.org/10.1080/01495930390202607.

Boland J. (2011). “Ten Years of the Shanghai Cooperation Organization: A Lost Decade? A Partner for the U.S.?”. Washington, DC: 21st Century Defense Initiative. June 20: 1-49. https://www.brookings.edu/articles/ten-years-of-the-shanghai-cooperation-organization-a-lost-decade-a-partner-for-the-united-states/.

Brummer M. (2007). “The Shanghai Cooperation Organisation and Iran: A power-full union”. International Affairs. 60(2): 185-198.

Busvine D, Verma N. (2016). “India, Iran Agree to clear $6.4 Billion in oil payments via European banks: Minister”. Reuters. May 6. https://www.reuters.com/article/us-india-iran-payment-idUSKCN0XX0P5.

Charter of the Shanghai Cooperation Organization. (2002). 7 June. https://cis-legislation.com/document.fwx?rgn=3851. [in English]

Daily News Egypt. “SCO Partnership Supports Egypt’s Modernization, Regional Stability: Chinese Ambassador.” Last updated July 20, 2025. Accessed July 31, 2025. https://www.dailynewsegypt.com/2025/07/20/sco-partnership-supports-egypts-modernization-regional-stability-chinese-ambassador/.

Dawn. (2025). “Dar Slams Israel, US attacks against SCO member”. July 16. https://epaper.dawn.com/DetailNews.php?StoryText=16_07_2025_001_004. [Accessed on July 31, 2025]

Duran B. (2022). “Shanghai summit, Türkiye and the rise of Non-Western world”. Daily Sabah. September 13. https://www.dailysabah.com/opinion/columns/shanghai-summit-turkiye-and-the-rise-of-non-western-world. [Accessed on July 31, 2025]

Embassy of India. (2025). “India‑Iran relations”. Tehran. https://www.indianembassytehran.gov.in/eoithr_pages/MTY%2C. [Accessed July 31, 2025]

Eurasian Research Institute. (2025). “The global repercussions of Trump’s future policy: Exploring effects on Central Asia and key global players”. https://www.eurasian-research.org/publication/the-global-repercussions-of-trumps-future-policy-exploring-effects-on-central-asia-and-key-global-players/.

Fair C. (2004). “Indo-Iranian relations: Prospects for bilateral cooperation post 9/11”. Wilson Center: Asia Program Special Report. no. 120: 6-14.

Farwa U. (2024). “India’s ‘Strategic Autonomy’: A Reality Check”. Khurram Abbas (ed.). Islamabad: Institute of Strategic Studies. https://issi.org.pk/wp-content/uploads/2024/01/IB_Ume-Farwa_Jan_31_2024.pdf.

Farzanegan MR. (2025). “The necessity of international negotiations to contain the consequences of sanctions and achieve economic prosperity”. Countries Studies. 3(4): 171-174. https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.394015.1278.

Gill B, Freeman C. (2024). “What does further expansion mean for the Shanghai Cooperation Organization?”. United States Institute of Peace. May 30. https://www.usip.org/publications/2024/05/what-does-further-expansion-mean-shanghai-cooperation-organization. [Accessed on July 31, 2025]

Hafeez M. (2019). “India-Iran relations: Challenges and Opportunities”. Strategic Studies. 39(3): 22-36. https://www.jstor.org/stable/48544308.

Hashmi S. (2017). “What's in SCO for India?”. Rediff.com. May 29 http://www.rediff.com/news/column/whats-in-sco-for-india/20170529.htm.

The Hindu. (2021). “What does Shanghai Cooperation Organisation membership mean for India?”. December 03. https://www.thehindu.com/news/national/what-does-shanghai-cooperation-organisation-membership-mean-for-india/article62067951.ece.

Hussain M. “Indo-Iranian relations during the Cold War”. Strategic Analysis. November 12. 36(6): 859-870. http://dx.doi.org/10.1080/09700161.2012.728868.

InfoSCO. (2015). “SCO Energy Club: structure ready for international interaction, not Shanghai Six’s elite club”. March 26. http://infoshos.ru/en/?idn=13913.

The International Institute for Strategic Studies. (2018). “The Evolution of the Shanghai Cooperation Organisation”. June. https://www.iiss.org/publications/strategic-comments/2018/shanghai-cooperation-organisation.

Jahanbegloo R. (2016). “Renewing the India-Iran relationship”. Indian Express. June 2. http://indianexpress.com/article/opinion/columns/india-iran-chabahar-port-deal-narendramodi-2829537/.

Khan MI, Ullah K, Jamal F. (2023). “SCO and the US: Convergence and Divergence of interests”. Global International Relations Review. 6(2). http://dx.doi.org/10.31703/girr.2023(VI-II).04.

Kozhanov N. (2018). Iran’s Strategic Thinking: The Evolution of Iran’s Foreign Policy 1979–2018. Berlin: Gerlach Press.

Kumar S. (2016). “The significance of the SCO's full membership for India”. Centre for Land and Warfare Studies. July 12. https://archive.claws.in/1606/the-significance-of-the-scos-full-membership-for-india-sumit-kumar.html.

Lok Sabha. (2025). “The Shanghai Cooperation organisation (SCO) and India”. https://loksabhadocs.nic.in/Refinput/New_Reference_Notes/English/The_Shanghai_Cooperation_organisation.pdf.

Ministry of External Affairs of India. (2003). “The New Delhi Declaration 2003”. January 25.

Mukhtar I. (2016). “Iran Has ‘No Hand’ in RAW’s Chabahar Network”. The Nation. April 3. https://nation.com.pk/03-Apr-2016/iran-has-no-hand-in-raw-s-chabahar-network.

Norling N, Swanström N. (2007). “The Shanghai Cooperation Organization, trade, and the roles of Iran, India and Pakistan”. Central Asian Survey. 26(3): 429-444. https://doi.org/10.1080/02634930701702779.

Norov V. (2024). “Shanghai Cooperation Organisation is playing an important role in ensuring regional security and stability.” China Daily. January 25. https://eng.sectsco.org/20240125/1244550.html.

Osiewicz P. (2021). Foreign Policy of Islamic Republic of Iran: Between Ideology and Pragmatism. New York: Routledge.

Padmanabhan K. (2025). “Israel-Iran conflict: India distances itself from SCO statement critical of Tel Aviv”. The Print. June 14. https://theprint.in/diplomacy/israel-iran-conflict-india-distances-itself-from-sco-statement-critical-of-tel-aviv/2658112/.

Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs. (2022). “Shanghai Cooperation Organization”. https://www.mfa.gov.tr/shanghai-cooperation-organization.en.mfa. [Accessed on July 31, 2025]

Roy MS. (2016). “Modi’s visit to Iran: Will it provide a new momentum to bilateral relations?”. Institute for Defense Studies and Analyses. May 16. https://www.idsa.in/%20issue%20brief/modi-visit-to-iran_msroy_160516.

Shanghai Cooperation Organization. (2025). “Statement of the Shanghai Cooperation Organization Regarding Military Strikes on the Territory of the Islamic Republic of Iran”. June 14. https://eng.sectsco.org/20250614/1861649.html. [Accessed on July 31, 2025]

---------------. (2017). “General information”. January 9. https://eng.sectsco.org/20170109/192193.html.

State Information Service. (2023). Egypt and the Shanghai Cooperation Organization. January 13. https://www.sis.gov.eg/Story/174984/Egypt-and-the-Shanghai-Cooperation-Organization. [Accessed on July 31, 2025]

Taneja K. (2016). “The reality of India-Iran ties”. The Diplomat. July 11. http://thediplomat.com/2016/07/the-reality-of-india-iran-ties/.

Think Tank European Parliament. (2022). “EU strategic autonomy 2013-2023: From concept to capacity”. July 8. https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2022)733589.

Turkish Minute. (2022). “Can Turkey be a member of NATO and the SCO at the same time?”. August 19. https://www.turkishminute.com/2022/08/19/mber-of-nato-and-the-sco-at-the-same-time/. [Accessed on July 30, 2025]

Upadhyay B. (2016). “India's SCO membership: Prospects & Constraints”. Indian Council of World Affairs. August 12. https://www.icwa.in/show_content.php?lang=1&level=3&ls_id=603&lid=545.

Uygur H. (2025). "The meaning of Iran's membership in the Shanghai cooperation organisation". Iran Center. 30 July. https://iramcenter.org/en/the-meaning-of-irans-membership-in-the-shanghai-cooperation-organisation-_en-2398.

Vakil S. (2006). “Iran: Balancing East against West”. The Washington Quarterly. 29(4): 51-65. https://ciaotest.cc.columbia.edu/olj/twq/aut2006/06autumn_vakil.pdf.

Vatanka A. (2014). “Iran-Pakistan: Will Border Tensions Boil Over?”. BBC News. October 24. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-29752647.

Wani, Suadat Hussain, Mohd Afzal Mir, and Imtiyaz Ahmad Shah. “India–Iran Trade Relations Under the Shadow of USA Sanctions.” Foreign Trade Review 54, no. 4 (2019): 399-407.

Wastnidge E. (2016). Diplomacy and Reform in Iran: Foreign Policy under Khatami. London: I.B. Tauris.

White, A. (2005). “Guiding the ‘Near Abroad’: Russia and the SCO”. China and Eurasia Forum Quarterly. July: 29-33.

Workman D. (2018). “Crude oil imports by country”. World’s Top Exports. May 11. http://www.worldstopexports.com/crude-oil-imports-by-country/.