آثار رفاهی عضویت ایران در بریکس: رهیافت شبیه‌سازی جهانی (GSIM)

سیاره, مرتضی; دهقان شبانی, زهرا; اسلاملوئیان, کریم; کیانی مقدم, منصور

doi:10.22059/jcountst.2025.398695.1319

آثار رفاهی عضویت ایران در بریکس: رهیافت شبیه‌سازی جهانی (GSIM)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

¹ گروه اقتصاد، دانشکدة اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

² گروه مدیریت بازرگانی، دانشکدة مدیریت و علوم انسانی، دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی، چابهار، ایران.

10.22059/jcountst.2025.398695.1319

چکیده

در دهه‌های اخیر، ساختار اقتصادی و ژئوپلیتیکی جهان دستخوش تحولاتی عمیق شده است، ازجمله ظهور قدرت‌های نوظهور و حرکت به‌سوی نظمی چندقطبی. در این چارچوب، پیوستن جمهوری اسلامی ایران به گروه بریکس در ژانویة ۲۰۲۴م، نشانه‌ای از تعمیق همکاری میان اقتصادهای نوظهور و فرصتی راهبردی برای تقویت همکاری‌های اقتصادی، دسترسی به بازارهای بزرگ‌تر، تسهیل تجارت با ارزهای ملی و کاهش اثر تحریم‌ها فراهم می‌آورد. درحالی‌که بیشتر مطالعات پیشین به تحلیل‌های کلی محدود است، این پژوهش با هدف پرکردن خلأ موجود، آثار رفاهی و تجاری این عضویت را در سطح کالایی بررسی می‌کند. در پاسخ به خلأ مطالعات دقیق در زمینة آثار تجاری عضویت ایران در بریکس، در این پژوهش با بهره‌گیری از مدل تعادل جزئی جهانی (GSIM) و داده‌های ۸۶۰ کد کالای HS4 دارای مزیت نسبی، آثار چهار سناریوی کاهش تعرفه تحلیل شده است. داده‌ها از پایگاه‌های UN Comtrade و MacMap استخراج و با پایتون پردازش شده‌ است. نتایج نشان می‌دهد آزادسازی کامل تجاری برای ایران 13/1 میلیارد دلار رفاه خالص به‌همراه دارد و نسبت ایجاد تجارت به انحراف تجارت (71/2) گویای منافع در خور توجه است. بخش‌هایی مانند معدن، پلاستیک و ماشین‌آلات بیشترین سود را می‌برند، درحالی‌که محصولات نباتی (مانند ذرت) با ضرر مواجه می‌شوند. تدوین راهبرد تجاری هدف‌مند با حذف کالاهای زیان‌ده و تعیین سطوح بهینة تعرفة خالص، رفاه ایران را تا 2/27 درصد افزایش خواهد داد و زمینه‌ساز بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌های عضویت در بریکس خواهد بود. مشارکت فعال در بریکس با تغییر مسیر تجارت از شرکای محدود به بازارهای متنوع‌تر درون‌گروهی، تاب‌آوری اقتصادی ایران را افزایش می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اقتصاد

حوزة موضوعی: ایران و کشورهای عضو بریکس

Scope: Iran & BRICS

مراجع

زروکی ش، موتمنی م، ملاتبارفیروزجائی ف، حسن‌پور ورکلائی م. (1403). «تحلیل اثر تجارت بر رفاه اقتصادی در ایران طی نیم قرن اخیر». اقتصاد باثبات. 5(3): 107-136. https://doi.org/10.22111/sedj.2024.48922.1481.

سعادت ر، ابونوری ا، بکی‌حسکویی م، زارع م‌ح. (1396). «اثرات رفاهی پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت در چارچوب مدل تعادل عمومی قابل محاسبه پویا». پژوهشنامه بازرگانی. 21(84): 131-168. https://pajooheshnameh.itsr.ir/article_28988.html .

صادقی س. (1403). «نگاه ایرانی به بریکس و تحولات نظام بین‌الملل: رویکردسنجی مقالات علمی‌ـ‌پژوهشی ایرانی در حوزة روابط بین‌الملل». مطالعات کشورها. 2(2). 221-248. https://doi.org/10.22059/jcountst.2024.369490.1086.

فرضی ن، سلمانی بی‌شک م‌ر، نجاتی م. (1400). «بررسی تأثیر موافقت‌نامه تجارت ترجیحی بین ایران و ترکیه بر تولید بخش‌های مختلف اقتصادی ایران: براساس رهیافت پروژه تحلیل تجارت جهانی پویا». نظریه‌های کاربردی اقتصاد. 8(2): 129-152. https://doi.org/10.22034/ecoj.2021.44481.2830.

محمودی ع. (1393). «اثر آزادسازی تجاری بر رفاه شرکای تجاری با استفاده از مدل GTAP (مطالعه موردی: ایران)». پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار). 14(1): 127-150. http://ecor.modares.ac.ir/article-18-10046-fa.html .

مردیها س، آذربایجانی ک، طیبی س‌ک، جعفری د. (1399). «ارزیابی اثرات اقتصادی عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای: کاربردی از مدل شبیه سازی جهانی». تحقیقات اقتصادی. 55(1): 233- 268. https://doi.org/10.22059/jte.2020.275972.1008118.

نجاتی م، بهمنی م، جلایی ع، بلاغی اینالو ی. (1399). «تحلیل اثرات رفاهی آزادسازی تجاری با رویکرد الگوی تعادل عمومی محاسبه‌پذیر چند منطقه‌ای: مورد مطالعه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا». اقتصاد و الگو سازی. 11(1): 153-179. https://doi.org/10.29252/jem.2020.100522 .

نیاکان لاهیجی ع. (1391). بررسی آثار تجاری پیوستن ایران به پیمان شانگهای (با استفاده از مدل جاذبه). پایان‌نامة دکتری، دانشگاه پیام نور مرکز.

Akiş E. (2015). “Innovation and Competitive power”. Procedia- Social and Behavioral Sciences. 195: 1311-1320. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.06.304.

Amogne HS, Hagiwara T. (2021). “Impact of alternative regional trade arrangements on the Ethiopian economy”. Economic Structures. 10(2). https://doi.org/10.1186/s40008-020-00232-2.

Baier SL, Bergstrand JH. (2007). “Do free trade agreements actually increase members' international trade?”. Journal of International Economics. 71(1): 72-95. https://doi.org/10.1016/j.jinteco.2006.02.005.

Braymen C, Chang YM, Luo Z. (2016). “Tax policies, regional trade agreements and foreign direct investment: A welfare analysis”. Pacific Economic Review. 21(2): 123-150. https://doi.org/10.1111/1468-0106.12077.

Busse M, Groning S. (2012). “Assessing the impact of trade liberalization: The case of Jordan”. Journal of Economic Integration. 27: 466-486. https://econpapers.repec.org/scripts/redir.pf?u=http%3A%2F%2Fsejong.metapress.com%2F;h=repec:ris:integr:0581.

Carrere C. (2006). “Revisiting the effects of regional trade agreements on trade flows with proper specification of the gravity model”. European Economic Review. 50(2): 223-247. https://doi.org/10.1016/j.euroecorev.2004.06.001.

Cui L, Song M, Zhu L. (2019). “Economic evaluation of the trilateral FTA among China, Japan, and South Korea with big data analytics”. Computers & Industrial Engineering. 128: 1040-1051. https://doi.org/10.1016/j.cie.2018.04.029.

Darby MR, Zucker LG. (2006). “Innovation, Competition and Welfare-Enhancing Monopoly”. NBER Worhing Paper. No. 12094. https://www.nber.org/system/files/working_papers/w12094/w12094.pdf.

Darma WS, Hastiadi FF. (2019). “Trade creation and trade diversion effects of the ASEAN-China FTA, ASEAN-Korea FTA, and ASEAN-India FTA implementation on the export of Indonesia’s food and beverages industry products”. Globalization Productivity and Production Networks in ASEAN: Enhancing Regional Trade and Investment. 147-168.

Elahi N, Masoumzadeh E, Kiaalhosseini SZ, Arabi SH. (2020). “Regionalism and its economic effects on Iran in a Computable General Equilibrium (CGE) model: A case study of the Eurasian Economic Union (EAEU)”. 50(2): 29-46. https://doi.org/10.22108/ies.2020.116971.1065.

Fall F, Gasealahwe B. (2017). “Deepening regional integration within the Southern African development community”. OECD Economics Department Working Paper. No 1450. https://dx.doi.org/10.1787/a840ffba-en.

Farzi N, Salmani Bishak MR, Nejati M. (2021). “Investigating the impact of the preferential trade agreement between Iran and Turkey on the priduction of different economic sectors in Iran: Based dynamic GTAP”. Quarterly Journal of Applied Theories of Economics. 8(2): 129-152. https://doi.org/10.22034/ecoj.2021.44481.2830. [in Persian]

Foster N. (2012). “Preferential trade agreements and the margins of imports”. Open Economies Review. 23(5): 869-889. 10.1007/s11079-011-9213-5.

Francois JF, Hall HK. (2002). “Global simulation analysis of industry-level trade policy”. Technical Paper. https://wits.worldbank.org/data/public/GSIMMethodology.pdf.

Fratianni M, Oh CH. (2009). “Expanding RTAs, trade flows, and the multinational enterprise”. Journal of International Business Studies. 40(7): 1206-1227. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1114607.

García EC, Navarro Pabsdorf M, Gómez Herrera E. (2013). “The gravity model analysis: An application on MERCOSUR trade flows”. Journal of Economic Policy Reform. 16(4): 336-348. http://dx.doi.org/10.1080/17487870.2013.846857.

Gashgari S. (2016). “The effects of free trade on domestic and infant industries”. International Journal of Scientific and Engineering Research. 7(3): 666-668. http://dx.doi.org/10.14299/ijser.2016.03.007.

Holzner M. (2004). “GSIM measurement of the costs of protection in Southeast Europe”. ECONSTOR. https://hdl.handle.net/10419/226093.

Ibrahim M. (2023). BRICS consolidation transforming global economic and development landscape”. IsDBI Blogs. https://doi.org/10.55780/Re24029.

Itakura K, Lee H. (2019). “Estimating the effects of the CPTPP and RCEP in a general equilibrium framework with global value chains”. Conference Paper. Purdue University, Center for Global Trade Analysis, Global Trade Analysis Project. https://ideas.repec.org/p/ags/pugtwp/333031.html.

Kahouli B, Maktouf S. (2014). “The link between regional integration agreements, trade flows and economic crisis: A static and dynamic gravity model”. International Journal of Development Issues. 13(1): 35-58. http://dx.doi.org/10.1108/IJDI-11-2013-0082.

Khorana S, Kimbugwe K, Perdikis N. (2009). “Assessing the welfare effects of the East African Community Customs Union's transition arrangements on Uganda”. Journal of Economic Integration. 24(4): 685-708. https://www.jstor.org/stable/23001245.

Lee JW, Park I. (2005). “Free trade areas in East Asia: Discriminatory or non‐discriminatory?”. World Economy. 28(1): 21-48. https://doi.org/10.1111/j.1467-9701.2005.00673.x.

Lee SH, Kim CS. (2012). “A CGE analysis of the ASEAN+ 3 free trade agreement under different market structures”. Hitotsubashi Journal of Economics. 53:L 201-215. https://hermes-ir.lib.hit-u.ac.jp/hermes/ir/re/25386/HJeco0530220100.pdf.

Magnus B, Ari K. (1997). “Regional integration and foreign direct investment”. In: National Bureau of Economic Research Cambridge. Mass., USA. https://www.nber.org/papers/w6019.

Mahmoodi A. (2017). “The impact of trade liberalization on the welfare of trade partners using the GTAP model (Case study: Iran)”. Economic Research (Sustainable Growth and Development). 14(1): 127-150. http://ecor.modares.ac.ir/article-18-10046-fa.html. [in Persian]

Manoj P, Anusree P. (2018). “The role of regional trade agreements: in the case of India”. Journal of Economic Integration. 33(3): 538-571. http://dx.doi.org/10.11130/jei.2018.33.3.538.

Mardiha S, Azarbaijani K, Tayebi SK, Jafary D. (2020). “Assessing the economic effects of Iran's membership in the Shanghai Cooperation Organization: An application of Global Simulation Model”. Journal of Economic Research. 55(1): 233-268. https://doi.org/10.22059/jte.2020.275972.1008118. [in Persian]

Medvedev D. (2012). “Beyond trade: The impact of preferential trade agreements on FDI inflows”. World Development. 40(1): 49-61. http://dx.doi.org/10.1016/j.worlddev.2011.04.036.

Métivier J, Bacchetta M, Bekkers E, Koopman R. (2023). “International trade cooperation's impact on the world economy”. Work Trade Organisation. Staff Working Paper ERSD-2023-02. https://www.wto.org/english/res_e/reser_e/ersd202302_e.pdf.

Mytelka LK. (2000). Competition, Innovation and Competitiveness in Developing Countries. OECD. https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/1999/08/competition-innovation-and-competitiveness-in-developing-countries_g1gh136d/9789264173323-en.pdf.

Nejati M, Bahmani M, Jalaei Esfandabadi A, Balaghi Inalo Y. (2020). “Analyzing welfare effects of trade liberalization using multi-regional computable general equilibrium model approach: The case of Iran and Eurasian Economic Union”. Economics and Modeling. 11(1): 153-179. https://doi.org/10.29252/jem.2020.100522. [in Persian]

Niyakan Lahiji N. (2012). Examining the Trade Effects of Iran's Accession to the Shanghai Pact (Using the Gravity Model). PhD thesis, Payame Noor University, Markazi Center. [in Persian]

Pfaffermayr M. (2020). “Trade creation and trade diversion of economic integration agreements revisited: A constrained panel pseudo-maximum likelihood approach”. Review of World Economics. 156(4): 985-1024. https://doi.org/10.1007/s10290-020-00389-9.

Saadat R, Abounoori E, Baky Haskouei M, Zarea HM. (2017). “The welfare effects of Iran's accession to WTO in a DCGE framework”. Journal of Trade Studies. 21(84): 131-168. [in Persian]

Sadeghi S. (2024). “Iranian view on BRICS and developments in international system: Examining the research approaches of Iranian scientific-research articles on international relations”. Countries Studies. 2(2): 221-248. https://doi.org/10.22059/jcountst.2024.369490.1086.

Shankar P. (2010). “Regional economic integration: Legal aspects”. Social Science Research Network. https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1663222.

Sheng Y, Tang HC, Xu X. (2014). “The impact of the ACFTA on ASEAN–PRC trade: Estimates based on an extended gravity model for component trade”. Applied Economics. 46(19): 2251-2263. https://doi.org/10.1080/00036846.2014.899676.

Soren P, Bernhard B, Glauben T. (2012). “An extended Viner Model: Trade creation, diversion & reduction”. ECONSTOR. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/64609/1/726475513.pdf.

Tschaeni H, Engammare V. (2013b). “The relationship between trade and competition in free trade agreements: Developments since the 1990s and challenges”. In Herrmann C, Krajewski M, Terhechte JP (Eds.), European Yearbook of International Economic Law. (pp. 39-69). Springer Berlin Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-642-33917-2_3.

Ullah MS, Inaba K. (2011). “Impact of RTA and PTA on Bangladesh’s export: Application of a gravity model”. Journal of Industry Competition and Trade. 12(4): 445-460. http://dx.doi.org/10.1007/s10842-011-0116-3.

Venables T. (2001). “International trade: Economic integration”. In Smelser NJ, Baltes PB (eds.). International Encyclopedia of the Social and Behavioural Sciences. Pergamon Press (Oxford, England), Oxford: 7843-7848. http://eprints.lse.ac.uk/id/eprint/1888.

Viner J. (2014). The Customs Union Issue. Oxford University Press, USA.

World Bank. (2023). World Development Indicators. https://doi.org/10.1093/acprof:osobl/9780199756124.001.0001.

Zeroki Sh, Motameni M, Mollatabar Firoozjaei F, Hasanpour Varkolaei M. (2024). “Analysis of the effect of trade on economic well-being in Iran during the last half century”. Stable Economy Journal. 5(3): 107-136. https://doi.org/10.22111/sedj.2024.48922.1481. [in Persian]