سناریوهای آیندة‌ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال مسئلة فلسطین در افق 1414ش

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

گروه روابط بین‌الملل، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر، تببین پیشران‌های کلیدی تأثیرگذار بر سیاست خارجی ایران در قبال فلسطین و سناریوهای مربوط به‌این روابط است. در این میان، مسئلة فلسطین به‌عاملی هویت‌ساز و نهادینه در کانون گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. باتوجه به‌تداوم این مسئله همچون بحرانی ساختاری در غرب آسیا، وابستگی سیاست ایران به ‌آن، و تغییرات پویای محیط منطقه‌ای و بین‌المللی، واکاوی آیندة این سیاست ضرورتی علمی است. سؤال اساسی در نوشتار پیشِ‌رو چنین صورت‌بندی شده است: مهم‌ترین پیشران‌ها و عدم‌قطعیت‌های تأثیرگذار بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال قضیة فلسطین در افق ده‌سال آینده کدام است؟ این پژوهش، به‌دلیل ماهیت اکتشافی خود، فاقد فرضیة اولیه است. روش استفاده‌شده در این پژوهش برنامه‌ریزی مبتنی‌بر سناریو با رویکرد جی‌بی‌ان (GBN) یا عدم‌قطعیت‌های بحرانی است. روش گردآوری داده کیفی و با استفاده از مصاحبه، نشست خبرگی و پیمایش دلفی است. همچنین، از نرم‌افزارهای میک‌مک و سناریوی ویزارد برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، براساس خروجی نرم‌افزار از میان 23 متغیر انتخابی، 5 متغیر در گروه متغیرهای تأثیرگذار، 5 متغیر در گروه متغیرهای دووجهی (یک متغیر خطر، چهار متغیر هدف)، 4 متغیر در گروه متغیرهای تأثیرپذیر، و 9 متغیر نیز در گروه متغیرهای مستقل قرار گرفت. در نتیجه‌گیری، دو پیشران «نفوذ منطقه‌ای ایران» و «ائتلاف‌سازی علیه محور مقاومت» محورهای اصلی با بیشترین عدم‌قطعیت انتخاب شد و چهار سناریوی محتمل «تثبیت هژمونی»، «تعادل قوا»، «افول نفوذ» و «شوک سیستمی» ‌ترسیم‌پذیر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

حوزة موضوعی: ایران در قبال فلسطین

Scope: Iran and Palestine

مراجع

آرایش ح، ارغوانی پیرسلامی ف، صالحی ج، اسمعیلی م. (1395). «سناریوهای سیاست خارجی ج.ا.ا در مواجهه با عادی‌سازی روابط اعراب و اسرائیل در مجموعه امنیتی خاورمیانه». پژوهشنامه انقلاب اسلامی. 14(1): 69-87. https://doi.org/10.22084/rjir.2024.28294.3700 .
اسمیت اس، هدفیلد ام، دان ت. (1391). سیاست خارجی؛ نظریه‌ها، بازیگران و موارد مطالعاتی. ترجمة حاجی‌یوسفی ام، محمودی م، کریمی ا. ج 1، تهران: سمت.
ایروانی ز، حاجیانی ا، حاضری ع‌م، قریشی ف. (1398). «شناسایی پیشران‌های مؤثر بر گفتمان انقلاب اسلامی ایران در افق 25ساله». سیاستگذاری عمومی. 5(2): 207-228. https://doi.org/10.22059/ppolicy.2019.72278 .
پورآخوندی ن. (1398). «فرهنگ راهبردی و راهبرد نظامی رژیم صهیونیستی». سیاست خارجی. 33(2): 107-128. https://fp.ipisjournals.ir/article_37101.html .
جپرسن آر ال، ونت ال، کتزنشتاین پ‌جی. (1390). «هنجارها، هویت و فرهنگ در امنیت ملی». جلد 1:  هنجارها و هویت در سیاست جهانی. ویراستة کتزنشتاین پ‌ج. ترجمة سمتی م‌ه. تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
چرنوف ف. (1388). نظریه و زبرنظریه در روابط بین‌الملل. ترجمة طیب ع. تهران: نی.
درواری ا. (1397). سیاست خارجیِ جمهوری اسلامی ایران و مسأله فلسطین. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
دهقانی فیروزآبادی ج. (1388). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.
رمضانی ر. (1403). تاریخ سیاست خارجی ایران (1320-1353): مطالعة سیاست خارجی ملل در حال نوسازی. ترجمة جوادی ارجمند م‌ج. تهران: دانشگاه تهران.
----------. (1399). تاریخ سیاست خارجی ایران (از صفویه تا پایان پهلوی اول/ ۸۷۹ تا ۱۳۲۰شمسی). ترجمة اسلامی ر، پزشکیان ز. تهران: نشر نی.
----------. (1380). چارچوبی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. ترجمة طیب ع. تهران: نشر نی.
سلیمی ح، حجازی ا. (1398). «تأثیر فرهنگ راهبردی بر تصمیم‌گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران». مطالعات راهبردی. 22(2): 71-103. https://quarterly.risstudies.org/article_93776_en.html .
سهرابی ع. (1400). آینده‌پژوهی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی: فلسطین). رسالة دکترای علوم سیاسی، پردیس تحصیلات تکمیلی خودگردان دانشگاه علامه طباطبایی.
سهرابی ع، خرمشاد م‌ب. (1402). «آینده‌پژوهی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در مورد موضوع فلسطین». پژوهش‌های راهبردی سیاست. 12(3): 121-162. https://doi.org/10.22054/qpss.2023.68522.3066 .
صحرایی ع. (1405). «شناخت و تبیین پیشران‌های کلیدی مؤثر بر روابط ترکیه با ایران در افق 2035 م». فصلنامه مطالعات کشورها، 4(1): 145-172. https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.393492.1274 .
----------. (1404). «شناسایی و تبیین پیشران‌های اصلی تأثیرگذار بر بحران یمن». فصلنامه مطالعات کشورها. 3(3): 613-644.  https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.388919.1227 .
----------. (1390). درآمدی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. مشهد: انتشارات دانشگاه آزاداسلامی مشهد.
صحرایی ع، نبی‌زاده ت. (1404). جنگ تحمیلی؛ تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: رجال.
عسگری م. (1401). «سناریوهای حکمرانی امنیتی در ج.ا.ا. در افق1404». پژوهشنامه انقلاب اسلامی. 12(1): 101-127. https://doi.org/10.22084/rjir.2022.25536.3436.
عرب مارکده ج. (1390). مذاکرات سازش فلسطین و مواضع جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد گروه انقلاب اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی.
فریدونی ا، شهبازی ن. (1391). جایگاه فلسطین در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کشاورزی‌نیا ع، کلهر م، فروزش س. (1398). «تأثیر مساله فلسطین در روابط سیاسی ایران و اسرائیل در طی سال‌های1327-1397». پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام. 9(4): 255-281. http://priw.ir/article-1-1234-fa.html.
موسوی م. (1401). «فرهنگ راهبردی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ منابع و تأثیرات». دوفصلنامة مطالعات فرهنگ دیپلماسی. 1(3): 33-52. http://www.sjcds.ir/article_168426.html
یعقوبی منفرد ی. (1389). حمایت از فلسطین و منافع ملی جمهوری اسلامی. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، دانشکدة الهیات، دانشگاه تهران.
 
Alavi A. (2020). Iran and Palestine: Past, Present, Future. Routledge, Abingdon, Oxon. https://doi.org/10.1080/03068374.2021.1908033.
Arab Markede J. (2011). Palestinian Compromise Talks and Positions of Islamic Revolution of Iran. Master Thesis, Islamic Tesching Speciality: Islamic Revolution. [in Persian]
Arayesh H, Arghavani F, Salehi J, Esmaeili M. (2016). “Foreign policy scenarios of the Islamic Republic of Iran in the face of normalization of Arab-Israeli relations in the Middle East security complex”. A Quarterly Scientific Journal on Islamic Revolution. 14(1): 69-81. https://doi.org/10.22084/rjir.2024.28294.3700. [in Persian]
Arcade J, Godet M, Meunier F, Roubelat F. (2003). “Structural analysis with the MICMAC method & actor's strategy with MACTOR Method”. In Futures Research Methodology. American Council for the United Nations University.
Asgari M. (2022). “Security governance scenarios in the Islamic Republic of Iran on the horizon of 1404”. A Quarterly Scientific Journal on Islamic Revolution. 12(1): 101-127. https://doi.org/10.22084/rjir.2022.25536.3436. [in Persian]
Awwad AM. (2024). “Iranian foreign policy and its position on the Palestinian issue”. Pakistan Journal of Life and Social Sciences. 22(2): 13838-13854. https://doi.org/10.57239/PJLSS-2024-22.2.00994.
Balamir BO. (2007). “Does strategic culture matter? Old Europe, New Europe and the transatlantic security”. Perceptions. 1(3): 71-90. https://dergipark.org.tr/en/pub/perception/issue/48995/625099.
Bell W. (2003). "What do mean by future studies?". in Slaughter R. (Ed). New Thinking For A New Millennium. London: Rutledge. 3-25. https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep05909.8.pdf.
Chernov F. (2016). Theory and Hyper Theory in International Relations, Conflicting Concepts and Interpretations. Translated by Tayeb A. 4th Edition. Tehran: Ney Publishing. [in Persian]
Cook-Huffman C. (2009). The Role of Identity in Conflict, Handbook of Conflict Analysis and Resolution. Edited by Sandole DJD, Byrne S, Sandole-Staroste I, Senehi J. Routledge. https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9780203893166-13/role-identity-conflict-celia-cook-huffman.
Darvari A. (2018). Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran and the Palestinian Issue. Master’s Thesis, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran. [in Persian]
Dehghani Firouzabadi, J. (2009). Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Samt. [in Persian]
Erbas I. (2022). "Constructivist approach in foreign policy and in international relations". Journal of Positive School Psychology. 6(3): 5087-5096, https://www.researchgate.net/publication/364720915_Constructivist_Approach_in_Foreign_Policy_and_in_International_Relations.
Fasnacht D, Schlosser J. (2025). “The role of foresight in bridging the gap between trends and customer experiences”. European Journal of Futures Research. 13. https://doi.org/10.1186/s40309-025-00256-6.
Fereidouni A, Shahbazi N. (2012). The Position of Palestine in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Islamic Revolution Documents Center. [in Persian]
Godet M. (2003). From Anticipation to Action: A Handbook of Strategic Prospective. UNESCO Publishing. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000147340.
--------------. (2000). “The art of scenarios and strategic planning: Tools and Pitfalls”. The Journal of Future Studies, Strategic Thinking and Policy. 2(1): 5-22. http://en.laprospective.fr/dyn/anglais/articles/art_of_scenarios.pdf.
Irvani Z, Hajiani E, Hazeri AM, Quraishi F. (2019). “Identifying the drivers affecting the discourse of the Islamic Revolution of Iran in the 26-year horizon”. Public Policy Making. 5(2): 207-228. https://doi.org/10.22059/ppolicy.2019.72278. [in Persian]
Jefferson RL, Wendt A, Katzenstein PJ. (2011). “Trades, identity, and culture in national security”. Vol 1:  Trades and Identity in World Politics. edited by Katzenstein PJ. Translated by Samati MH. Tehran: Institute for Strategic Studies. [in Persian]
Johnston A, Katzenstein P. (1996). “Cultural realism and strategy in Maoist China”. in Katzenstein P. (ed.). The Culture of National Security: Norms and Identity in World Politics. New York: Columbia University Press, pp. 216-68. https://www.semanticscholar.org/paper/Cultural-Realism-and-Strategy-in-Maoist-China-Johnston-Katzenstein/99898ef7f8180328fd3675c879f81248ae1a81e3.
Keshavarzinia A, Kalhor M, Frozesh S. (2019). “The impact of the Palestinian issue on the political relations between Iran and Israel during the years 1327-1397”. SAIWS (Scientific Association of Islamic World Studies). 9(4): 255-281. http://priw.ir/article-1-1234-fa.html. [in Persian]
Kubalkova V. (2016). Foreign Policy in a Constructed World. Routledge. https://philpapers.org/rec/KUBFPI.
Lauterbach T. (2011). “Constructivism, strategic culture, and the Iraq war”. ASPJ Africa & Francophonie. 4th Quarter. https://www.airuniversity.af.edu/Portals/10/ASPJ_French/journals_E/Volume-02_Issue-4/lauterbach_e.pdf.
Lebow RN. (2009). A Cultural Theory of Internatinal Relation. New York: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511575174.
McDonald KM, Sundaram V, Bravata DM. (2007). Closing the Quality Gap: A Critical Analysis of Quality Improvement Strategies (Vol. 7: Care Coordination). Agency for Healthcare Research and Quality. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK44015/.
Meyer CO. (2004). “Theorising European strategic culture between convergence and the persistence of national diversity”. CEPS Working Document. NO. 204, June.  https://www.europeansources.info/record/theorising-european-strategic-culture-between-convergence-and-the-persistence-of-national-diversity/.
Mohammad Nia M. (2010). “Understanding Iran’s foreign policy: An application of holistic constructivism, alternatives”. Turkish Journal of International Relations. 9(1): 148-180. https://dergipark.org.tr/en/pub/alternatives/issue/1696/21108.
Mousavi M. (2022). “Strategic culture and foreign policy of the Islamic Republic of Iran”. Scientific Journal on Culture of Diplomacy Studies. 1(3): 33-52. http://www.sjcds.ir/article_168426.html. [in Persian]
Nasr V. (2025). Iran's Grand Strategy: A Political History. Pinceton University Press.
Neumann IB, Henrikki H. (2005). “Grand strategy, strategic culture, practice: The social roots of nordic defence”. Cooperation and Conflict, Journal of the Nordic International Studies Association. 40(1): 5-23. https://www.jstor.org/stable/45084412.
Piet R, Simão L. (2016). Security in Shared Neighbourhoods Foreign Policy of Russia, Turkey and the EU. London: Palgrave Macmillan.
Pourakhondi N. (2019). “Israel’s strategic culture and its military strategy”. Foreign Policy. 23(2): 107-128. https://fp.ipisjournals.ir/article_37101.html. [in Persian]
Ramezani R. (2014). History of Iranian Foreign Policy (1320-1353): A Study of the Foreign Policy of Modernizing Nations. Translated by Javadi Arjomand MJ. Tehran: University of Tehran. [in Persian]
---------------. (2011). History of Iranian Foreign Policy (from the Safavids to the End of the First Pahlavi). Translated by Eslami R, Pezeshkian Z. Tehran: Ney. [in Persian]
---------------. (2001). A Framework for the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Translated by Tayyeb A. Tehran: Ney Publication. [in Persian]
Sahraie, A. (2026). “Identifying and explaining the key drivers affecting Türkiye’s relations with Iran towards 2035”. Journal of Countries Studies. 4(1): 145-172. https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.393492.1274. [in Persian]
---------------. (2025). “Identifying and explaining the main drivers affecting the Yemeni crisis”. Journal of Countries Studies. 3(3): 613-644. https://doi.org/10.22059/jcountst.2025.388919.1227. [in Persian]
---------------. (2011). An Introduction to the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Mashhad: Mashhad Islamic Azad University Publications. [in Persian]
Sahraie A, Nabizadeh T. (2025). The Imposed War: Discursive Evolution in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran, Tehran: Rijal. [in Persian]
Salimi H, Hejazi A. (2019). “Impact of strategic culture on foreign policy decisions of the Islamic Republic of Iran”. Strategic Studies Quarterly. 22(2): 71-103. https://quarterly.risstudies.org/article_93776_en.html. [in Persian]
Smith S, Hedfield A, Dunne T. (2012). Foreign Policy: Theories, Actors and Cases. Translated by Hajiyousefi AM, Mahmodi M, Karimi A. Tehran: Samt. [in Persian]
Sohrabi A. (2021). Future Studies of Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran (Case Study: The Palestinian). Degree of Ph.D. in Political Sience-Political Thought, Allameh Tabataba’I University, School of Graduate Studies Department of Political Science. [in Persian]
Sohrabi A, Khoramshad MB. (2023). “A future study of foreign policy of the Islamic Republic of Iran: The case of Palestine”. Political Strategic Studies. 12(46), 121-162. https://doi.org/10.22054/qpss.2023.68522.3066. [in Persian]
Wendt A. (1999). Social Theory of International Politics. Cambridge: Cambridge University Press.
Yaghoubi Monfared Y. (2010). Supporting Palestine and the National Interests of the Islamic Republic. Master's Thesis, Faculty of Theology, University of Tehran. [in Persian]
مطالعات کشورها
دوره 4، شماره 3
شماره ویژه تقابل اسرائیل با جهان
1405
صفحه 633-667

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 آبان 1404
  • تاریخ بازنگری: 06 آذر 1404
  • تاریخ پذیرش: 11 آذر 1404
  • تاریخ اولین انتشار: 17 آذر 1404
  • تاریخ انتشار: 01 آذر 1405

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار