یکپارچگی اقتصادی و تجاری سازمان همکاری اقتصادی اکو و ایران از سال 2001 تا 2022م

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پژوهش‌های بازرگانی خارجی مؤسسة مطالعات ‌و پژوهش‌های بازرگانی، تهران، ایران.

2 گروه مطالعات منطقه‌ای، مؤسسة آموزش عالی بیمة اکو، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

منطقه‌گرایی در تحقق اهداف توسعه، این ضرورت را برای ایران ایجاد کرده است تا با نگاهی عملگرایانه در اولویت‌ها و نتایج راهبردی همکاری با بلوک‌های فعال در منطقه، تصمیم‌گیری و انتخاب کند. در مقالة حاضر تلاش شده است تا با بهره‌گیری از چارچوب نظریة منطقه‌گرایی و همگرایی‌ها ذیل اتحادهای منطقه‌ای، به این پرسش پاسخ داده شود که آیا شکل‌گیری اکو تاکنون، همگونی‌ شاخص‌های اقتصاد کلان، و همگرایی تجارت درون ‌و فرامنطقه‌ای را محقق کرده است؟ برای رسیدن به پاسخ، از رویکرد تحلیل محتوا در واکاوی تطبیقی در این نهاد منطقه‌ای استفاده شد. این فرضیه مطرح است که با وجود اهداف کاملاً اقتصادی اکو، همگونی اقتصادی و همگرایی تجاری در اکو محقق نشده است و از وضع مطلوب، فاصله دارد. همچنین، پاسخ به این پرسش‌ها دنبال شده است: ارزیابی از عملکرد گذشته و دورنمای تجارت درون‌منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اکو و جایگاه ایران چیست؟ آیا با گذشت چهار دهه از شکل‌گیری اکو و الحاق تعدادی از کشورها به آن و افزایش اعضا، تغییر و تحولات تجاری اعضا ناشی از اثر ایجاد تجارت بوده است یا انحراف تجارت؟ هدف اصلی در مقاله، ارزیابی کارآمدی و موفقیت یکپارچگی و همگرایی اقتصادی اکو و ایران است. برای این منظور، دو معیار اصلی همگرایی منطقه‌ای‌ـ همگونی‌‌ شاخص‌های اقتصادی، و درجة همگرایی تجارت در اکو و برای 10 عضو آن از سال 2001 تا 2022م سنجش و ارزیابی شده است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد طی دورة مطالعه، شکاف و دامنة پراکنش درآمد سرانة برخی کشورها رو به کاهش بوده است. برای برخی دیگر تغییر معنا‌داری رخ نداده است. همگونی شاخص‌های توسعه برای تمامی اعضای اکو در بلندمدت همگرا نبوده است. همچنین، افزایش سهم تجارت درون‌منطقه‌ای سازمان و ایران همسو با توسعة تجارت نبوده است ‌و توسعه و تعمیق تجارت درون‌منطقه‌ای نه‌تنها به توسعة تجارت ایران منجر نشده است، بلکه به انحراف تجارت نیز انجامیده است. تحلیل نتایج حاکی است که عدم‌توسعة تجارت درون‌منطقه‌ای ناشی از ساختار تجاری ضعیف ایران است ‌و هم‌اکنون امکان توسعة تجارت درون‌منطقه‌ای ‌و همگرایی ایران با سازمان ضعیف به‌نظر می‌رسد. با توسعه و ارتقای ساختار اقتصادی‌ـ‌تجاری ایران و ارتقای مزیت‌های نسبی به مزیت‌های رقابتی، امکان بهره‌گیری از منافع همگرایی فراهم می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


حوزة موضوعی: کشورهای عضو اکو

طبقه‌بندی JEL: F13، F15، F53، F55.

Scope: ECO Countries

JEL Class: F13، F15، F53، F55.

حسینی، م. ع. (1386). آثار ترتیبات تجاری ترجیحی در بین کشورهای عضو اکو بر توسعه تجارت ایران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، 431 ص.
حسینی م‌ع، بزرگی و. (1381). «شرکای منطقه‌ای ایران ‌و امکان تشکیل هسته مرکزی یک هم‌پیوندی‌ منطقه‌ای». پژوهشنامة بازرگانی. 23(6): 1- 36.
حسینی م‌ع، هومن ت. (1386). «مطالعه تطبیقی شاخص‌های اقتصاد کلان بین‌الملل کشورهای اکو در فرایند منطقه‌گرایی». دانش و توسعه. 23(6): 1- 36.
Asian Development Bank (2022). “Integration Indicators technical notes”. https://aric.adb.org. (Accessed on: 20/08/2023)
Helpman E. (1987). Imperfect competition and international trade: Evidence from fourteen industrial countries. Journal of the Japanese and International Economies. 1: 62-81.
Hoekman B, Schiff M. (2002). “Benefiting from regional integration”. Development, Trade and the WTO. Washington, D.C: The World Bank.
Johnson HG. (1965). “An economic theory of protectionism, tariff bargaining, and the formation of customs unions”. Journal of Political Economy. 256-283.
Krugman P. (1996). Development, Geography and Economic Theory, Cambridge, MA: The MIT Press.
Lipsey RG, Lancaster K. (1956). “The General Theory of The Second Best”. Review of Economic Studies. October: 33-49.
Jagdish B. (1996). “The theory of preferential trade agreement: Historical evolution and current trends”. The American Economic Review. 86(2): 82-87.
Meade J. (1955). The Theory of Customs Unions. Amsterdam: North-Holland.
Salvatore D. (2007). International Trade. 9th ed., New York McGraw-Hill.
Sheila P. (2000). Regionalism among Developing Countries. Macmillan Press LTD. Overseas Development Institute. London.
UNCTAD (1995-2022). Handbook of International Trade and Development Statiscs 1994-2022. New York: UN Publications. www.UNCTAD.Org.
Viner J. (1953). The customs union issue. New York: The Carnegie Endowment for International Peace.
World Bank (2023). https://databank.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD/Popular-Indicators#World Development Indicators.
---------------- (2022). World Development Indicators Database 1998- 2021. WB, www.worldbank.org/Data/
---------------- (2001). Trade Blocs: A World Bank Policy Research Report. New York: Oxford University Press.
------------ (2000). Trade Blocs: A World Bank Policy Research Report, New York: Oxford University Press.
World Trade Organization (WTO) (2022). “World Trade Report 2022”. http://www. wto. Org.
WTO ITC UNCTAD. (2022). World Tariff Profiles. 8-25. www.wto.org/statistics.