تحلیل نظام سیاستگذاری تربیت معلم ایران مبتنی‌بر الگوی حکمرانی آموزشی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

گروه آموزش علوم اجتماعی، پردیس نسیبه، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

سیاستگذاری تربیت معلم ایران با وجود قدمتی بیش از صد سال، در مقایسه با کشورهایی با پیشینة سیاستگذاری بسیار کوتاه‌تر، عملکرد ضعیفی داشته است. از این‌رو، در پژوهش حاضر در صدد برآمده‌ایم تا با استفاده از روش تحلیلی و اسنادی و بر اساس ویژگی‌ها و شاخص‌های الگوی نظری حکمرانی آموزشی به آسیب‌شناسی نظام سیاستگذاری تربیت معلم ایران بپردازیم. بر اساس یافته‌های پژوهش، مهم‌ترین چالش‌های نظام سیاستگذاری تربیت معلم ایران عبارت است از ساده‌پنداری و کوچک‌انگاری امر تربیت معلم؛ نداشتن افق بلندمدت سیاستگذاری؛ ضعف در مسئله‌یابی؛ کاستی در اولویت‌بندی مسائل و طرح راهکارها؛ حاکمیت الگوی سنتیِ از بالا به پایینِ حکومت‌محور؛ ساخت تمرکزگرا؛ توانایی اندک در تعامل، اقناع‌سازی و جلب اعتماد و مشارکت ذی‌نفعان؛ نبود نظامنامة جامع تربیت معلم؛ نگرش‌های ناهمخوان؛ به‌روز نبودن؛ تعدد و حتی تعارض قوانین؛ غلبة سنت آموزش‌محوری؛ غفلت از تلفیق نظریه و عمل؛ کم‌اهمیت شمردن کارورزی؛ فقدان تجربه‌اندوزی و انباشت سیاستی؛ فقدان کانون هماهنگ‌ساز سیاستی؛ مشخص‌نبودن متولی سیاستگذاری؛ مبهم‌بودن اسناد سیاستی؛ نبود هماهنگی و هم‌افزایی میان سازمان‌های سیاستگذار؛ کم‌توجهی به هویت و استقلال نهادی تربیت معلم؛ ضعف در انتخاب جهت‌گیری‌های پایدار، راهبردی، شواهدمحور و مبتنی بر رویکردی آینده‌نگرانه؛ ظرفیت کم در اقتباس از تجارب و دانش کشورهای پیشرو؛ و اثربخش‌نبودن سیاستگذاری دولت در تخصیص منابع مالی در حوزة تربیت معلم. براین اساس، به‌منظور بهبود فرایند سیاستگذاری تربیت معلم ایران، توصیه‌های سیاستی مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


حوزة موضوعی: ایران

Scope: Iran

احمدی ج. (1398). تربیت معلم: مطالعة موردی در چهارده کشور جهان. به اهتمام بختیاری ا. تهران: انتشارات دانشگاه فرهنگیان.
احمدی غ، ملکی ص، مهرمحمدی م، امام‌جمعه م. (1398). «سیر تحول برنامه کارورزی نظام تربیت معلم ایران». فصلنامة علمی-پژوهشی تعلیم و تربیت. ۳۵(۲): 61- 82.
امیری فرح‌آبادی ج، ابوالقاسمی م. (1402). «بررسی تأثیر الزامات سیاستگذاری داده باز بر هم‌افزایی نهادهای سیاستگذار در آموزش و پرورش ایران». فصلنامة علمی-‌پژوهشی تعلیم و تربیت. ۳۹(۲): ۱۸۵- ۲۰۶.
آزاد دیسفانی ز، بهفر ز. (1401). «ارائه الگویی مطلوب برای پذیرش داوطلبان ورود به دانشگاه فرهنگیان». فصلنامة مطالعات سیاستگذاری تربیت معلم. 5(4): 117- 146.
آقازاده ا. (1384). «نگاهی تحلیلی بر سیر تحولات نظام تربیت معلم در ایران». فصلنامة روان‌شناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی. 1(1): 123- 144.
برنامة راهبردی دانشگاه فرهنگیان. (1395). «برنامة راهبردی دانشگاه. فرهنگیان در افق چشم‌انداز 1404». رشد معلم. 35(5).
بیات س. (1402). «کمبود معلم در وضعیت هشدار!». روزنامة رسالت. 24 مرداد. https://resalat-news.com/?p=90145.
بیور م. (1397). حکمرانی: مقدمه‌ای بسیار کوتاه. ترجمة مصلح ع، کریم‌میان ز. تهران: نشر کرگدن.
پاسالاری ح، عزیزی ن، غلامی خ. (1401). «تحلیل تطبیقی چارچوب‌های سیاستگذاری و رویه‌های پذیرش در نظام تربیت معلم انگلستان، فنلاند، ایران و ژاپن». فصلنامة ایرانی آموزش و پرورش تطبیقی. 6(1): 2266- 2284.
جوانبخت ف، حسینی ا. (1400). «بررسی مبانی فقهی و حقوقی سند تحول بنیادین آموزش ‌و پرورش». فصلنامة پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی. 29(51): 237- 264. doi: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516972.1400.29.51.9.1 .
خسروی ر. (1397). «معلم کارمند، معلم کنشگر». روزنامة اعتماد. 3 بهمن. https://www.etemadnewspaper.ir/fa/main/print/118665.
خلاقی ع، نویدی ا. (1398). «بررسی تاریخی و تحلیل نقادانه برنامه‌های تربیت دبیر فنی و حرفه‌ای در ایران». فصلنامه علمی-پژوهشی تعلیم و تربیت. ۳۵(۲): 107- 128.
رجبی‌باغدار ا، مهرام ب، کارشکی ح، کرمی م. (1394). «جایگاه پرورش خلاقیت در برنامه درسی قصدشده آموزش و پرورش دوره ابتدایی جمهوری اسلامی ایران: هست‌ها و بایدها». مجلة مطالعات روان‌شناسی تربیتی. 12(22): 71- 94.
رؤوف ع. (1388). جنبش جهانی برای بهسازی تربیت معلم. تهران: پژوهشکدة تعلیم و تربیت.
زارع م، پارسا ع، صفایی‌مقدم م. (1395). «متولی تربیت معلم: آموزش عالی یا آموزش و پرورش». دوفصلنامة نظریه و عمل در برنامة درسی. 4(8): 85- 118.
سجادیه ن، مدنی‌فر م، یاری‌دهنوی م. (1392). «تحلیل فلسفه‌های تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران از منظر مفهوم تفکر». پژوهشنامة مبانی تعلیم و تربیت. 3(1): 159 -180.
سرکارآرانی م. (1395). در تمنای یادگیری: جلوه‌هایی از زندگی و اندیشههای تربیتی محمدرضا سرکارآرانی. به اهتمام ناصری م. تهران: انتشارات شرکت سهامی افست.
سرمد غ. (1372). اعزام محصل به خارج از کشور (در دوره قاجاریه). تهران: چاپ و نشر بنیاد.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. (1390). مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی.
شمیم ع‌ا. (1343). ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: بهزاد.
صافی ا. (1398). «صد سال تربیت معلم در ایران: فرصت‌ها، تهدیدها و چشم‌انداز آینده». فصلنامة علمی-پژوهشی تعلیم و تربیت. ۳۵(۲): 83- 106.
صدیق ع. (1354). تاریخ فرهنگ ایران از آغاز تا زمان حاضر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صمدی م. (1401). «شناسایی ظرفیت‌های مغفول سیاستی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به روش فراترکیب». مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی. 12(43): 80- 107. doi: https://doi.org/10.22034/sspp.2022.545310.3102 .
طلایی ا، گندمی ف. (1394). «واکاوی ’الگوی کارآموزانه تربیت معلم‘ در دانشگاه آکسفورد و ارائه دلالت‌هایی برای نظام تربیت معلم ایران». فصلنامة علمی‌-‌پژوهشی تعلیم و تربیت. ۳۱(۴): ۳۱- ۶۸.
قجری ن، مزیدی م، شمشیری ب. (1399). «واکاوی و فهم اهم چالش‌ها و موانع عملی پیش‌رو در تحقق سند تحول بنیادین با تمرکز بر زیرنظام‌های اصلی آن». پژوهش‌های برنامة درسی. 10(1): 1- 33. doi: https://doi.org/10.22099/jcr.2020.5816 .
کبیری م. (1397). «مقایسة سیاست‌های جذب، تأمین و تربیت‌ معلمان دورة ابتدایی بر اساس یادگیری دانش‌آموزان». نوآوری‌های آموزشی. 17(4): 37- 60.
کسائی ن. (1383).  فرهنگ نهادهای آموزشی: از روزگار باستان تا تأسیس دولت صفوی. تهران: انتتشارات دانشگاه تهران.
گزارش مرکز ثقل دانشگاه فرهنگیان. (1402). تهران: انتشارات دانشگاه فرهنگیان.
گویا ز، غلام‌آزاد س. (1398). «دانشگاه فرهنگیان: صد سال تربیت رسمی معلم در ایران، آری! تداوم دارالمعلمین مرکزی، خیر!». فصلنامة علمی-پژوهشی تعلیم و تربیت. ۳۵(۲): 39- 60.
محمدآقایی م، ابوالقاسمی م، سبحانی ع. (1398). «گسست نظام دانشگاهی از فرآیند تربیت‌معلم: ضرورت پیوند نظریه‌ و‌ عمل». اندیشه‌های نوین تربیتی. 15(3): 7- 34. doi: https://doi.org/10.22051/jontoe.2019.25924.2638.
محمدی م. (1396). تاریخ تربیت معلم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
محمدی م، عبدالکریمی ب. (1397). رهایی‌بخشی یا سلطه: نقدی بر مبانی تعلیم و تربیت در ایران. تهران: نقد فرهنگ.
مجدالاسلام کرمانی ا. (1351). تاریخ انحطاط مجلس: فصلی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. مقدمه و تحشیه خلیل‌پور م. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. (1401). بررسی لایحه بودجه سال 1402 کل کشور(50): تحلیل اولیه بر اعتبارات وزارت آموزش و پرورش. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/18748.pdf .
----------. (1399). بررسی راهکارهای تقنینی مندرج در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1627137.
مشایخی م. (1355). تاریخ تربیت معلم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مشفق‌آرانی ب. (1394). سیر تحول کارورزی در تربیت معلم ایران. در راهنمای عملی برنامه کارورزی دانشگاه فرهنگیان: رویکرد تربیت معلم فکور. تهران: انتشارات دانشگاه فرهنگیان.
معتمدی ا. (1398). «مروری گذرا بر تاریخ تربیت معلم در ایران». فصلنامة گنجینة دارالفنون. 2(5): 63- 80.
منیعی ر، سلیمانی ن، عباس‌زاده، ن، طباطبایی س‌م. (1397). «شناسایی عوامل مؤثر بر الگوی حکمرانی تربیتی مناسب در نظام آموزشی با استفاده از نظریه سه‌شاخگی». مجلة دانشکدة پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. 61(6.1): 223- 230. doi: https://doi.org/10.22038/mjms.2019.14344  .
موسی‎پور ن. (1398). «یگانه‌‌سازی دو رویکرد در تربیت معلم ایران: نقدی بر اساسنامه دانشگاه فرهنگیان». فصلنامه علمی-پژوهشی تعلیم و تربیت. ۳۵(۲): 13- 38.
مهرمحمدی م. (1392). «برنامه‏ درسی تربیت معلم و الگوی اجرائی مشارکتی آن؛ راهبرد تحولی برای تربیت معلم در ایران». دوفصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی. 1(1): 5- 26.
میری ج، خرمی‌نژاد م. (1398). بازخوانی انتقادی سیاستگذاری‌های آموزشی در ایران معاصر. تهران: نقد فرهنگ.
هاشمی پ. (1402). «بحران جدی کمبود معلم». روزنامة هم‌میهن. https://hammihanonline.ir/news/title-one/bhran-jdy-kmbwd-m-lm.
نویدادهم م. (1402). «بررسی عملکرد و کارکرد دانشگاه فرهنگیان». رادیو گفت‌وگو. 30 مرداد. http://radio.iranseda.ir/epgarchivePart/?VALID=TRUE&ch=29&e=151723246.
نیری‌پور ز، برادران، م. (1399). «الزامات حمایت سازمانی ادراک‌شده در مدرسه صالح در سند تحول آموزش و پرررش». فصلنامة علمی-پژوهشی مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی. 5(1): 129 -172. doi: https://doi.org/10.29252/qaiie.5.1.129.
وزیری س. (1397). «از دارالمعلمین تا دانشگاه فرهنگیان». فصلنامة گنجینه دارالفنون. 1(3-4): 145- 158.
یداللهی ا، زارعی م، یاوری ا. (1398). «بررسی تطبیقی رویکرد سند ۲۰۳۰ و سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش ایران به عدالت آموزشی جنسیتی». پژوهش حقوق عمومی. 21(65): 181 -198. doi: https://doi.org/10.22054/qjpl.2019.34379.1910.
 
Amos K. (2010). “Governança e governamentalidade: Relaçao e relevancia de dois conceitos cientıficosociais proeminentes na educaçao comparada”. Educaçao e Pesquisa. 36(spe): 23-38.
Anderson GL, Donchik LM. (2016). “Privatizing schooling and policy making: The American legislative exchange council and new political and discursive strategies of education governance”. Educational Policy. 30(2): 322-364 doi: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0895904814528794.
Arnott M, Menter I. (2007). “The same but different? Post-devolution regulation and control in education in Scotland and England”. European Educational Research Journal. 6(3): 250-265.
Arnott M, Ozga J. (2010). “Education and Nationalism: The discourse of education policy in Scotland”. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education. 31(3): 335-350.
Avis J. (2009). “Further education in England: The new localism, systems theory and governance”. Journal of Education Policy. 24(5): 633-648.
Bache I. (2012). “Multi-level governance in the European union”. In Levi-Faur D. (ed.), The Oxford Handbook of Governance. Oxford: Oxford University Press London. 580-592.
Ball SJ. (2008). “New philanthropy, new networks and new governance in education”. Political Studies. 56(4): 747-765.
Bevir M. (2010). “Governance as theory, practice, and dilemma”. In Bevir M. (ed.), The SAGE Handbook of Governance. London: Sage Publications. 1-16.
Bourdieu P. (1993). Sociology in Question. Vol. 18. London: Sage.
Christensen Z, Homer D, Nielson DL. (2011). “Dodging adverse selection: How donor type and governance condition aid’s effects on school enrollment”. World Development. 39(11): 2044-2053.
Cole A, John P. (2001). “Governing education in England and France”. Public Policy and Administration. 16(4): 106-125.
Cortes SV. (2011). “As diferentes instituiçoes participativas existentes nos municıpios brasileiros”. In Pires RR, Org (eds.), Efetividade das Instituiçoes Participativas no Brasil: Estrategias de Avaliaçao. Brasilia: IPEA. 137-149,
Coward R. (2010). “Educational governance in the NHS: A literature review”. International Journal of Health Care Quality Assurance. 23(8): 708–717.
Cunha ESM, Almeida DCR, Faria CF, Ribeiro UC. (2011). “Uma estrategia multidimensional de avaliaçao dos conselhos de polıticas: Dinamica deliberativa, desenho institucional e fatores exogenos”. Pires RR, Org (eds.), Efetividade das Instituiçoes Participativas no Brasil: Estrategias de Avaliaçao. Brasilia: IPEA. 297-322.
Edelenbos J, Klijn EH. (2005). “Managing stakeholder involvement in decision making: A comparative analysis of six interactive processes in The Netherlands”. Journal of Public Administration Research and Theory. 16(3): 417-446.
Edwards DB Jr, Klees SJ. (2015). “Unpacking ‘participation’ in development and education governance: A framework of perspectives and practices”. Prospects. 45(4): 483-499. doi: 10.1007/s11125-015-9367-9.
George S. (2004). “Multi-level governance and the European union”. In Bache I, Flinder M. (eds.), Multi-Level Governance. Oxford: Oxford University Press London. 107-126.
Gerrard J, Albright JW, Clarke DJ, Clarke DM, Farrell L, Freebody P, Sullivan P. (2013). “Researching the creation of a national curriculum from systems to classrooms”. Australian Journal of Education. 57(1): 60-73.
Goodwin M, & Grix J. (2011). “Bringing structures back in: The ‘governance narrative’, the ‘decentred approach’ and ‘asymmetrical network governance’ in the education and sport policy communities”. Public Administration. 89(2): 537-556.
Grek S, Lawn M, Lingard B, Ozga J, Rinne R, Segerholm C, Simola H. (2009a). “National policy brokering and the construction of the European education space in England, Sweden, Finland and scotland”. Comparative Education. 45(1): 5-21.
Grek S, Lawn M, Ozga J. (2009b). “O PISA e o debate das polıticas na escocia: As narrativas polıticas sobre a participaçao escocesa na comparaçao internacional”. Sısifo-Revista de Ciencias da Educaçao. 10: 75-86.
Harris R, Burn K. (2011). “Curriculum theory, curriculum policy and the problem of ill-disciplined thinking”. Journal of Education Policy. 26(2): 245-261.
Hodge GA, Greve C. (2007). “Public-private partnerships: An international performance review”. Public Administration Review. 67(3): 545-558.
Hofman RH, Hofman WHA, Guldemond H. (2002). “School governance, culture, and student achievement”. International Journal of Leadership in Education. 5(3): 249-272.
Hooge E, Honingh M. (2014). “Are school boards aware of the educational quality of their schools?”. Educational Management Administration and Leadership. 42(4S): 139-154.
Hooghe L. (Ed.) (1996). Cohesion Policy and European Integration: Building Multi-Level Governance. Oxford: Oxford University Press on Demand.
Hudson C. (2007). “Governing the governance of education: The state strikes back?”. European Educational Research Journal. 6(3): 266-282.
Hufty M. (2011). “Investigating policy processes: The governance analytical framework (GAF)”. In Wiesmann U, Hurni H. (eds.). Research for Sustainable Development: Foundations, Experiences, and Perspectives. Geographica Bernensia. 403-424).
---------------. (2009). “Participation, conservation and livelihoods: Evaluating the effectiveness of participatory approaches in protected areas”. Geneva International Academic Network. Annual Call for Projects 2006.
Hyden G. (1992). “The Study of Governance”. Hyden G, Bratton M eds. Governance and Politics in Africa. Boulder Col.: Lynne Rienner Publishers.
Karlsen GE. (2000). “Decentralized centralism: Framework for a better understanding of governance in the field of education”. Journal of Education Policy. 15(5): 525-538.
Lange B, Alexiadou N. (2010). “Policy learning and governance of education policy in the EU”. Journal of Education Policy. 25(4): 443-463.
---------------. (2007). “New forms of European union governance in the education sector? A preliminary analysis of the open method of coordination”. European Educational Research Journal. 6(4): 321-335.
Levi-Faur D. (ed.) (2012). “From big government to big governance”.  The Oxford Handbook of Governance. Oxford: Oxford University Press London. 3-18.
Lewis S. (2017). “Policy, Philanthropy and Profit: The OECD’s PISA for Schools and new modes of heterarchical educational governance”. Comparative Education. 53(4): 518-537. doi: https://doi.org/10.1080/03050068.2017.1327246.
Lewis S, Hardy I. (2017). “Tracking the Topological: The effects of standardised data upon teachers’ practice”. British Journal of Educational Studies. 65(2): 219-238.
Lewis S, Sellar S, Lingard B. (2016). “PISA for schools: Topological rationality and new spaces of the OECD’s global educational governance”. Comparative Education Review. 60(1): 27-57. doi: https://doi.org/10.1086/684458.
Liesbet H, Gary M. (2003). “Unraveling the central state, but how? Types of multi-level governance”. American Political Science Review. 97(2): 233–243.
Lindblad S, Johannesson IA, Simola H. (2002). “Education governance in transition: An introduction”. Scandinavian Journal of Educational Research. 46(3): 237-245.
Norvoa A, Yariv-Mashal T. (2003). “Comparative research in education: A mode of governance or a historical journey?”. Comparative Education. 39(4): 423-438.
Oldham S. (2017). “Enterprise education: Critical implications for New Zealand curriculum governance”. New Zealand Journal of Educational Studies. 52(2): 331-346. doi: http://dx.doi.org/10.1007/s40841-017-0091-2.
Oliveira ASF, Nunes A, Guerra M. (2023). “Analyzing the literature on education governance over the last 71 years”. Revista de Gestão. 30(1): 2-17. doi: https://doi.org/10.1108/REGE-03-2020-0016.
Ostrom E. (2000). “Collective action and the evolution of social norms”. Journal of Economic Perspectives. 14(3): 137-158.
Ozga J. (2016). “Trust in numbers? Digital education governance and the inspection process”. European Educational Research Journal. 15(1): 69-81. doi: https://doi.org/10.1177/1474904115616629.
Peters BG. (2012). “Governance as political theory”. In Yu J, Guo S. (eds.), Civil Society and Governance in China. New York: Palgrave Macmillan. 17-37.
Popkewitz T, Lindblad S. (2000). “Educational governance and social inclusion and exclusion: Some conceptual difficulties and problematics in policy and research”. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education. 21(1): 5-44.
Ranson S. (2011). “School governance and the mediation of engagement”. Educational Management Administration and Leadership. 39(4): 398-413. doi: https://doi.org/10.1177/1741143211404259.
Rhodes RAW. (1996). “The New Governance Governing without Government”. Political Studies. 44: 652-667.
Sbragia A. (ed.) (1992). Euro-Politics: Institutions and Policymaking in the ‘New’ European Community. Washington: Brookings Institution Press.
Simkins T. (2014). “Governance of education in the United Kingdom: Convergence or divergence?”. Local Government Studies. 40(6): 986-1002. doi: https://doi.org/10.1080/03003930.2012.726143.
Tatagiba L. (2005). “Conselhos gestores de polıticas publicas e democracia participativa: Aprofundando o debate”. Revista de Sociologia e Polıtica, 25: 209-213.
--------------- (2002). “Os conselhos gestores e a democratizaçao das polıticas publicas no brasil”. In Dagnino E, Org (eds.), Sociedade Civil e Espaços Publicos no Brasil. Sao Paulo: Paz e Terra. 47-103.
Theisens H, Hooge E, Waslander S. (2016). “Steering dynamics in complex education systems. An agenda for empirical research”. European Journal of Education. 51(4): 463-477. doi: https://doi.org/10.1111/ejed.12187.
Trabelsi S. (2018). “Public education spending and economic growth: The governance threshold effect”. Journal of Economic Development. 43(1): 101-124. doi: http://dx.doi.org/10.35866/caujed.2018.43.1.005.
Vaz ACN. (2011). “Da participaçao _a qualidade da deliberaçao em foruns publicos: o itinerario da literatura sobre conselhos no brasil”. In Pires RR, Org (eds). Efetividade das Instituiçoes Participativas no Brasil: Estrategias de Avaliaçao. Brasilia: IPEA. 91-108.
Williamson B. (2016). “Digital methodologies of education governance: Pearson plc and the remediation of methods”. European Educational Research Journal. 15(1): 34-53.
--------------- (2012). “Centrifugal Schooling: Third sector policy networks and the reassembling of curriculum policy in England”. Journal of Education Policy. 27(6): 775-794.