چالش‌ها و تضادهای ارتباطات میان‌فرهنگی در افغانستان: پیشنهادهایی برای گذر تدریجی از وضعیتی تاریخی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تمام ارتباطات، دانشکدۀ علوم اجتماعی و دانشکدة مطالعات جهان، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 گروه ارتباطات، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

افغانستان با 46 قومیتِ احصاشده، دو زبان رسمی و بیش از 30 زبانِ بومی، کشوری متکثر و متنوع به‌لحاظ فرهنگی است. اگر عناصر دین، نژاد و مذهب را نیز در مواردِ فوق ضرب کنیم، ماتریسی از حالت‌های متعدد پدید می‌آید که با کنارهم‌نهادنِ معادلاتِ آن، قطعاتِ پازلی هزار تکه، تکمیل و تصویر کشور افغانستان در نقشۀ جغرافیا ترسیم می‌شود. در این مطالعه، از دریچۀ ارتباطات بین‌فرهنگی، با اتخاذ رویکردی کیفی و با بهره‌گیری از فن مصاحبه، به دو روی سکۀ این تکثر پرداخته شده  و در قالب دو بخش «توصیف وضعیت» و «توصیه به حاکمیت» تلاش شده است یافته‌ها، با استفاده از نظریۀ انطباق ارتباطی گلیز، تبیین و تفسیر شود. بر اساس این نظریه، کنشگران- در سطوح خرد و کلان- راهبردهای همگرایی، تباین و ثبات را در گفتار و رفتار ارتباطی خود با یکدیگر اتخاذ می‌کنند. یافته‌های پژوهش که مستخرج از چهارده مصاحبه با اقوام مختلف افغانستان است نشان می‌دهد که تضادهای موجود از دیدگاه مصاحبه‌شوندگان در دو دستۀ کلانِ چالش‌های انگاره‌ای (ذهنیت‌های بین‌قومی) و چالش‌های سیاسی (نزاع‌های بین‌فرهنگی) قرار می‌گیرد و بیشتر ذیل چهار مقولۀ «تنوع قومی»، «تنوع زبانی»، «تنوع مذهبی» و «یک‌جانبه‌گرایی و استبداد فرهنگی» توضیح داده می‌شود. همچنین، راهکارهای پیشنهادی از نگاه مصاحبه‌شوندگان برای گذر از این وضعیت تاریخی در چهار مقولۀ «ارتقای سطح سواد و تحصیلات»، «بازطراحی نظام رسانه‌ای»، «توسعۀ گردشگری داخلی» و «تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد» صورت‌بندی می‌شود. در پایان، نتایج پژوهش حاکی از آن است که تنوع فرهنگی و مظاهر آن به همان میزان که از گذشته تا کنون و در شرایطِ اِعمالِ رویکردهای یک‌جانبه‌گرایانه و سیاست‌های قوم‌مدارانه، خطری برای تمامیت ارضی، هویت ملی و یکپارچگی سیاسی افغانستان محسوب می‌شود، این ظرفیت را پدید می‌آورد که با تغییر نگاهِ تهدیدمحور و توجه به توسعه و ترویج ارتباطات بین‌فرهنگی به مزیتِ نسبیِ کشور و تقویت و ارتقای وحدت ملی، قدرت فرهنگی، حسِ افتخارِ ملی، مشارکت سیاسی و امنیت اجتماعی تقویت شود. به تعبیر دیگر، ارتباطات بین‌فرهنگی، در وضعیت کنونی افغانستان هم بحران و هم راه‌حل است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


حوزة موضوعی: افغانستان

Scope: Afghanistan

ارزگانی م. (1390). افغانستان رنگین کمان اقوام. کابل: صبح امید.
اطلاعات روز. (21 حوت 1402). «اداره‌ی احصائیه و معلومات طالبان نفوس افغانستان را حدود ۳۵ میلیون نفر اعلام کرد».
اطلاعات روز. (10 سنبله 1400). «یونسکو: در دو دهۀ گذشته نرخ سواد در افغانستان 9 درصد افزایش یافته است».
بشیری ا، کاظمی پ. (1398). «سازوکارهای تضمین حقوق بنیادین بشر در نظام حقوقی عمومی ایران». دوفصلنامة مطالعات حقوق بشر اسلامی. 8(16): 140-119. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23225637.1398.8.1.6.2.
حسنیفر ع‌ر، ضربی قلعه‌حمامی ش. (1402). «نظریه زمینه‌ای مانع‌های گذار به فرهنگ سیاسی مردم‌سالار و مشارکتی در افغانستان». مطالعات اوراسیای مرکزی. 16(32): 71-53. https://doi.org/10.22059/jcep.2023.352419.450119 .
خسروشاهی س‌ه. (1370). نهضت‌های اسلامی در افغانستان. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
دهشیار ح. (1390). سیاست خارجی آمریکا در افغانستان. تهران: نشر میزان.
رضی ح. (1377). «ارتباطات میان‌فرهنگی (تاریخ، مفاهیم و جایگاه)». فصلنامۀ پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع). 6 و 7. 135- 166.
زاهدی م‌ع‌. (1389). «شکاف قومی و اضمحلال حزب خلق در افغانستان». سخن تاریخ. 8: 100- 115.
سبحانی م. (1388). «راهبرد جدید آمریکا در افغانستان». فصلنامة سیاست خارجی. 23(3): 729- 750.
ستاری ع، قاسمی م، فلاح م. (1397). «تأثیر شکاف قومی و مذهبی بر ناپایداری سیاسی در افغانستان». فصلنامة مطالعات خاورمیانه. 25(1-2): 116- 146.
سجادی ع‌ق. (1395). جامعه‌شناسی افغانستان، چ 2، کابل: واژه.
شاه‌قاسمی ا. (2015). سفر قندهار: جامعه و رسانه در افغانستان. پاریس: نشر ناکجا.
عاملی س‌ر. (1392). روش‌های تحقیق در مطالعات فرهنگی و رسانه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
----------. (1385). «فرهنگ مردم‌پسند و شهر مردم‌پسند تهران: شهر محلی-جهانی». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. 2(5): 50-13. 
----------. (1382). «فضای جهانی- محلی: قدرت و بی‌قدرتی فرهنگ‌ها». نامۀ علوم اجتماعی. 22. 81- 99.
عاملی س‌ر، مولایی ح. (1388). «دوجهانی‌شدن‌ها و حساسیت‌های بین‌فرهنگی: مطالعۀ موردی روابط بین‌فرهنگی اهل تسنن و تشیع در استان گلستان». فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی. 2(6)؛ 29-1.
غفاری­نسب ا، پویا م‌ش، قاسمی‌نژاد م‌ع، مساوات س‌ا. (1397). «هویت قومی و هویت ملی در افغانستان: مورد مطالعه، دانشجویان تعلیم و تربیه کابل». دوفصنامة علمی‌-پژوهشی جامعه‌شناسی سیاسی اسلام. 6(2): 59- 86. https://doi.org/10.22070/iws.2019.2952.1520 .
فلیک، ا. (1399). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمة جلیلی ه. تهران: نشر نی.
فیروزی س‌م، یوسفی ف، افضلی ن‌ا، بشارت رحمانی م‌ب. (1402). «زمینه‌ها و بسترهای اجتماعی و فرهنگی نظم و امنیت در افغانستان». مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام. 5(15): 128-105. https://doi.org/10.2203/FASIW.2023.344251.1159 .
قادری ص، احمدقسیم ت. (1400). «پیامدهای اجتماعی و فرهنگی بنیادگرایی دینی در افغانستان از واکنش به سکولاریسم تا سکولاریسم واکنشی». مسائل اجتماعی ایران. 12(1): 380-355. http://dx.doi.org/10.52547/jspi.12.1.355 .
مصلی­نژاد ع. (1388). «فرهنگ اجتماعی و ژئوپلیتیک قدرت در افغانستان». فصلنامۀ بین‌المللی ژئوپلیتیک. 5(14): 197-168.
مولانا ح. (1371). گذر از نوگرایی. ترجمة شکرخواه ی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
نجفی ع. (1389). «تنوع قومی، فرهنگی و زبانی در افغانستان». پژوهش‌های منطقه‌ای. پاییز و زمستان، 5: 39- 79.
نوربخش ی. (1387). «فرهنگ و قومیت مدلی برای ارتباطات فرهنگی در ایران». فصلنامة تحقیقات فرهنگی. 1(4): 78-67.
ورجاوند پ. (1369). «حفظ هویت فرهنگی برای دورشدن از «فرهنگ تسلیم»». اطلاعات سیاسی اقتصادی. 37: 54- 69
 
Ameli SR. (2013). Methods of Research in Media and Cultural Studies. Tehran: University of Tehran Press. [in Persian]
---------------. (2006). “Popular culture & popular city, Tehran: Local – Global city”. Cultural Studies and Communication. 2(5): 50-13. [in Persian]
---------------. (2003). “Glocal space: Power and Powerlessness of cultures”. Social Sciences Letter. 22: 81-99. [in Persian]
Ameli SR, Molaei H. (2009). “Dual globalization and intercultural sensitivities: A case study of intercultural relations between Sunnis and Shias in Golestan Province”. Journal of Iranian Cultural Research. 2(6): 29-1. [in Persian]
Arzagani M. (2011). Afghanistan: The Rainbow of Nations. Kabul: Sobhe Omid. [in Persian]
Bashiri A, Kazemi P. (2019). “Mechanisms for ensuring fundamental human rights in the public legal system of Iran”. Islamic Human Rights Studies Quarterly. 8(16): 140-119. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23225637.1398.8.1.6.2. [in Persian]
Deheshyar H. (2011). U.S. Foreign Policy in Afghanistan. Tehran: Mizan Publishing. [in Persian]
Ellington L. (2012). “Geographical facts about Afghanistan”. Afghanistan: Multidisciplinary Perspectives.17(2): 5.
Etilaatroz. (2024, March 12). “Taliban’s Statistics and Information Administration announces Afghanistan’s population as approximately 35 million”. [in Persian]
---------------. (2021, August 31). “UNESCO: Literacy rate in Afghanistan has increased by 9 percent in the last two decades”. [in Persian]
Firoozi SM, Yousofi F, Afzali NA, Basharat Rahmani MB. (2023). “Social and cultural contexts of order and security in Afghanistan”. Fundamental and Applied Studies of the Islamic World. 5(15): 128-105. https://doi.org/10.2203/FASIW.2023.344251.1159. [in Persian]
Flick U. (2020). Introduction to Qualitative Research. Translated by Jalili H. Tehran: Ney Publishing. [in Persian]
Ghafari Nasab E, Pouya MSh, Qasemi Nejad MA, Masaavat SI. (2018). “Ethnic identity and national identity in Afghanistan: A case study of Kabul teacher training students”. Journal of Political Sociology of Islam. 6(2): 59-86. https://doi.org/10.22070/iws.2019.2952.1520.  [in Persian]
Griffin EA. (2000). A First Look at Communication Theory. Boston, Massachusetts: McGraw Hill Publishers.
Gudykunst W. (2005). Theorizing about Intercultural Communication. Sage Publications.
---------------. (2003). Intercultural Communication Theories. Thousand Oaks, California: Sage Publications.
Hasanifar AR, Zarabi Qala Hamami Sh. (2023). “Grounded theory of barriers to transition to a democratic and participatory political culture in Afghanistan”. Central Eurasian Studies. 16(32): 71-53. https://doi.org/10.22059/jcep.2023.352419.450119. [in Persian]
Hettne B. (2010). “Development and security: Origins and Future”. Journal of Security Dialogue. 41(1): 34. https://doi.org/10.1177/0967010609357040.
Khosrowshahi SH. (1991). Islamic Movements in Afghanistan. Tehran: Political and International Studies Office. [in Persian]
Kim YY. (2007). “Ideology, identity, and intercultural communication: An analysis of differing academic conceptions of cultural identity”. Journal of Intercultural Communication Research. 36(3): 237-253. https://doi.org/10.1080/17475750701737181.
Littlejohn SW, Foss KA. (editors) (2009). Encyclopedia of Communication Theory. Sage Publications.
Mossalanejad A. (2009). “Social culture and geopolitics of power in Afghanistan”. International Journal of Geopolitics. 5(14): 197-168. [in Persian]
Mowlana H. (1992). The Passing of Modernity. Translated by Shakouh Y. Tehran: Bureau of Mediastudies and Planning. [in Persian]
Najafi A. (2010). “Ethnic, cultural, and linguistic diversity in Afghanistan”. Regional Studies. Autumn and Winter, 5: 39-79. [in Persian]
Noorbakhsh Y. (2008). “Culture and Ethnicity: A model for cultural communication in Iran”. Journal of Iranian Cultural Research. 1(4): 67-78. [in Persian]
Pyo DS, Alam M, Gupta MD. (2005). Report and recommendation of the president to the board of directors: A proposed loan to the Islamic Republic of Afghanistan for the Qaisar-Bala Murghab road project. Asian Development Bank.
Qaderi S, Ahmad Qasim T. (2021). “Social and cultural consequences of religious fundamentalism in Afghanistan: From reaction to secularism to reactive secularism”. Iranian Social Issues. 12(1): 380-355. http://dx.doi.org/10.52547/jspi.12.1.355  [in Persian]
Rasuly-Paleczek G. (2001). “The struggle for the Afghan State: Centralization, Nationalism and the Discontent” (pp 149-188). in Identity Politics in Central Asia and the Muslim World: Nationalism, Ethnicity and labour in the Twentieth Century. van Schendel W, Zurcher EJ. (eds.). London & New York: I.B. Tauris.
Razi H. (1998). “Intercultural communication (history, concepts, and position)”. Imam Sadiq University Research Quarterly. 6-7. 135-166. [in Persian]
Sabahani M. (2009). “New American strategy in Afghanistan”. Foreign Policy Quarterly. 23(3): 729-750. [in Persian]
Sajadi AQ. (2016). Sociology of Afghanistan. 2nd ed. Kabul: Vajeh. [in Persian]
Sattari A, Qasemi M. Fallah M. (2017). “The Impact of Ethnic and Religious Gap on Political Instability in Afghanistan”. Middle Eastern Studies Quarterly. 25(1-2): 116-146. [in Persian]
Shahghasemi E. (2015). Journey to Kandahar: Society and Media in Afghanistan. Paris: Nakoja Press.
Shahrani MN, Canfield RL. (eds.). (2022). Revolutions and Rebellions in Afghanistan: Anthropological Perspectives. Indiana University Press.
Vorajavand P. (1990). “Preserving cultural identity to move away from ‘Culture of Submission’". Political Economic Information. 37: 54-69. [in Persian]
Yeghiazaryan L. (2018). “Which of the three main ethnic conflict theories best explains ethnic violence in the post-Soviet states of Azerbaijan, Georgia, and Moldova?”. Undergraduate Journal of Political Science. 3(1): 46–64.
Zahdi MA. (2010). “Ethnic divide and the dissolution of the Khalq Party in Afghanistan”. Sokhan Tarikh. 8: 100-115. [in Persian]